1. Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, wnioskiem z 5 stycznia 2007 r., na podstawie art. 188 pkt 4 oraz art. 191 ust.
1 pkt 1 Konstytucji w związku z art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr
102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) oraz art. 42 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z
2001 r. Nr 79, poz. 857, ze zm.; dalej: ustawa o partiach politycznych) wniósł o stwierdzenie, że działalność partii politycznej
Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej jest niezgodna z:
– art. 11 ust. 1 Konstytucji, określającym, że „Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli
polskich (...)”,
– art. 11 ust. 2 Konstytucji, wskazującym, że „Finansowanie partii politycznych jest jawne”,
– art. 104 ust. 1 Konstytucji, określającym, że „Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców”.
1.1. Marszałek Sejmu, opierając się w głównej mierze na przekazach medialnych, przedstawił w uzasadnieniu wniosku okoliczności
świadczące, zdaniem wnioskodawcy, o niezgodności działalności partii Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej (w postanowieniu
TK przyjęto pisownię statutową; dalej: Samoobrona lub Samoobrona RP) z Konstytucją.
Marszałek Sejmu podniósł, że przed wyborami parlamentarnymi do Sejmu władze partii podjęły decyzję o uzależnieniu biernego
prawa wyborczego z ramienia Samoobrony od uprzedniego podpisania weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową. Tym samym kandydaci aspirujący do zajęcia miejsc w ławach poselskich zobligowani zostali do podjęcia
decyzji o udziale w wyborach, uzależnionej od dokonania innej czynności prawnej. Zgodnie z zawartą umową, opuszczenie przez
posłów partii politycznej Samoobrona w toku trwania kadencji Sejmu, jest równoznaczne z uruchomieniem procedury mającej na
celu wyegzekwowanie należności wekslowych.
Lider partii Samoobrona, Andrzej Lepper, zapowiedział publicznie, że od wszystkich posłów, którzy opuszczą Samoobronę wyegzekwowane
zostaną zobowiązania, które podpisali w wekslach. Każdy z posłów opuszczających Samoobronę zobligowany będzie do uiszczenia
w wekslowym postępowaniu egzekucyjnym kwoty wynoszącej około 552 tys. zł. Przedmiotowa kwota, zdaniem lidera partii, zostanie
wpisana na weksle in blanco, które przed wyborami podpisali kandydaci na posłów Samoobrony. Andrzej Lepper wyjaśniał, że umowy o wekslach są w pełni legalne,
ponieważ zawierane były pomiędzy kandydatami na parlamentarzystów a związkiem zawodowym Samoobrona jedynie na okoliczność
korzystania ze znaczka partii, a nie posiadania mandatu posła lub senatora.
Podobne stanowisko w zakresie realizacji zobowiązań wekslowych, w związku z wystąpieniem z partii politycznej Samoobrona,
zajął Janusz Maksymiuk wiceszef klubu parlamentarnego.
Wszystkie wypowiedzi lidera partii Andrzeja Leppera oraz wiceszefa klubu parlamentarnego Janusza Maksymiuka, w zakresie realizacji
zobowiązań z weksli złożonych przez członków Samoobrony, zostały przedstawione w dniach 23-27 września 2006 r. publicznie
i były wyemitowane przez liczne rozgłośnie radiowe, stacje telewizyjne, serwisy internetowe oraz dzienniki. Marszałek Sejmu
zwrócił również uwagę, że z informacji publikowanych na ten temat wynika również, że egzekucją weksli zagrożeni mogą być nie
tylko posłowie występujący z klubu, ale również tacy, którzy zostali z niego wykluczeni wbrew własnej woli.
1.2. W ocenie wnioskodawcy, analizując działalność partii Samoobrona należy wziąć pod uwagę potencjalne naruszenie art. 11
ust. 1 i 2 oraz art. 104 ust. 1 Konstytucji.
Marszałek Sejmu podkreślił, że zrzeszanie na zasadzie dobrowolności i równości jest niezbędnym warunkiem poszanowania godności
człowieka, w tym zagwarantowania mu wolności przyjmowania i wyrażania poglądów oraz ich zmiany. Dobrowolność jako zasadę zrzeszania
się w partiach (art. 11 ust. 1 Konstytucji) można rozpatrywać w wymiarze indywidualnym i generalnym. W wymiarze indywidualnym
zakłada wolność wstępowania do partii, działania w niej i nieskrępowanego wystąpienia z niej. Obejmuje również brak jakiegokolwiek
przymusu w kandydowaniu do organów partii, zasiadania w nich oraz rezygnacji z uczestnictwa, a w takim rozumieniu odnosi się
również do innych ciał partii, takich jak kluby parlamentarne czy kluby radnych. W wymiarze generalnym dobrowolność przejawia
się w wolności obywateli do tworzenia partii oraz w wolności członków partii politycznej do zakończenia jej działalności.
Zdaniem wnioskodawcy, wolność wystąpienia z klubu parlamentarnego partii nie może być ograniczana abstrakcyjnymi zobowiązaniami
finansowymi, jakimi są weksle. Groźba skierowania weksla do egzekucji komorniczej w razie wystąpienia z klubu stanowi przykład
wywierania silnej presji ekonomicznej na potencjalnych secesjonistów, utrudniając im znacząco możliwość nieskrępowanego wyboru
zrzeszania się na forum parlamentu. Ponadto może służyć jako zasadniczy argument wymuszający na parlamentarzystach określone
zachowanie, zgodne z życzeniami władz partii. Osoby, które nie podporządkują się tak pojętej dyscyplinie mogą być narażone
na usunięcie z klubu parlamentarnego, a co za tym idzie, na konieczność zapłaty kwoty określonej w wekslu. Możliwość umorzenia
80% tej kwoty mają tylko osoby, które dotrwają w klubie parlamentarnym Samoobrona RP do końca kadencji. Oznacza to brak sankcji
finansowej dla parlamentarzystów, którzy pozostaną w tym klubie parlamentarnym.
1.3. Kolejny powołany przepis Konstytucji, art. 11 ust. 2, wskazuje, że: „Finansowanie partii politycznych jest jawne”. Z
konstytucyjnej zasady jawności finansowania partii politycznych wynika szereg pomniejszych zasad, takich jak: jawność źródeł
finansowania partii, jawność majątku partii, określenie zasad dofinansowania partii z budżetu państwa w akcie normatywnym
powszechnie obowiązującym, szczegółowość sprawozdań finansowych składanych przez partie właściwym organom, nadzór nad finansami
partii ze strony organów państwa. Marszałek Sejmu, odwołując się do poglądów doktryny i orzecznictwa oraz regulacji ustawowych
wysnuł wniosek, że działalność partii Samoobrona może być uznana za niezgodną z art. 11 ust. 2 Konstytucji, z uwagi na niejawność
źródeł finansowania partii. Wystawione weksle zostały utajnione, wystawcy nie otrzymali ich kopii, zaś kwoty określone w wekslach
mogą być egzekwowane w razie opuszczenia klubu parlamentarnego przez wystawcę weksla.
W ocenie Marszałka Sejmu, prawno-formalna analiza sytuacji, zaistniałej w związku z wystawieniem na rzecz partii politycznej
Samoobrona weksli, wskazuje jednoznacznie na naruszenie pryncypialnej zasady funkcjonowania partii politycznych. Pozyskane
przez partię od jej członków weksle wystawione zostały na zabezpieczenie umowy o wykorzystanie licencji znaczka Samoobrony.
Tym samym pomiędzy partią a jej członkami doszło do zawarcia umowy cywilnoprawnej mającej na celu uzyskanie przez partię przychodów.
Tego rodzaju działanie poczytywane jest bezsprzecznie, w myśl obowiązujących w Polsce przepisów prawnych, jako działalność
gospodarcza. W przekonaniu Marszałka Sejmu, partia Samoobrona, wobec nieujawnienia przychodów uzyskiwanych z tytułu zawartych
umów, dopuściła się naruszenia ustawy o partiach politycznych. Brak wskazania, jako jednego ze źródeł przychodów partii, zysków
z umowy licencyjnej o korzystanie z logo Samoobrona poczytywane winno być za próbę zatajenia sposobów pozyskiwania przez partię
środków finansowych. Co więcej, mając na uwadze obowiązujące przepisy prawa należy stwierdzić, że w zaistniałym stanie faktycznym
Samoobrona zobligowana była do wystawiania poszczególnym posłom comiesięcznych faktur z tytułu udzielonej licencji i odprowadzania
w tym zakresie należnego dla państwa podatku VAT.
1.4. Trzeci zarzut sformułowany we wniosku dotyczy naruszenia art. 104 ust. 1 Konstytucji, który przewiduje, że: „Posłowie
są przedstawicielami Narodu”. Jak podniósł Marszałek Sejmu, w wyniku wyborów powstaje szczególnego rodzaju stosunek między
reprezentantem a jego wyborcami, u podstaw którego leży mandat przedstawicielski. Pod tym pojęciem zwykle rozumiemy pełnomocnictwo
udzielone przez wyborców przedstawicielowi do ich reprezentowania w sprawowaniu władzy państwowej.
W ocenie Marszałka Sejmu, istota mandatu wolnego wyklucza możliwość zmuszania posła do działania niezgodnego z jego poglądami
i orientacjami politycznymi. Posłowie zrzeszeni w klubie parlamentarnym Samoobrona RP zostali pozbawieni swobody w wykonywaniu
mandatu poprzez wywieranie na nich silnej presji ekonomicznej. Nie jest możliwe wykonywanie mandatu w sposób wolny, jeżeli
parlamentarzysta pozostaje w klubie parlamentarnym i głosuje zgodnie z wolą kierownictwa klubu (w przypadku zarządzenia dyscypliny
głosowania), obawiając się przede wszystkim wyrzucenia z szeregów partii i klubu parlamentarnego, a co za tym idzie konieczności
zapłacenia kwoty wynikającej z weksla. Sankcją może być faktyczne wywłaszczenie (bo taki wymiar mają roszczenia finansowe,
o których mowa). Posiadanie przez kierownictwo partii politycznej weksli może służyć zmuszaniu parlamentarzysty do pozostania
w szeregach danej frakcji parlamentarnej oraz wymuszaniu stosowania się do poleceń kierownictwa. Przy czym w tym wypadku chodzi
nie tylko o sankcje za wystąpienie, ale w praktyce o zagrożenie dla każdego samodzielnego zachowania, które może skutkować
wykluczeniem z klubu. Tego typu nacisk można uznać za formę przymusu ekonomicznego.
2. W związku z nadesłanym wnioskiem przewodniczący składu orzekającego zwrócił się do Marszałka Sejmu, na podstawie art. 57
ust. 2 w związku z art. 34 ust. 1 ustawy o TK, o doręczenie dowodów na poparcie twierdzeń zawartych we wniosku.
2.1. W piśmie z 26 stycznia 2007 r. Marszałek Sejmu poinformował, że na obecnym etapie postępowania nie jest możliwe dostarczenie
kopii decyzji władz partii Samoobrona o uzależnieniu biernego prawa wyborczego z ramienia Samoobrony od uprzedniego podpisania
weksla in blanco, kopii deklaracji wekslowej oraz kopii umowy licencyjnej o korzystanie z logo Samoobrona. W związku z tym Marszałek Sejmu,
na podstawie art. 58 ustawy o TK, wniósł o zlecenie Prokuratorowi Generalnemu, w celu zebrania i utrwalenia dowodów, przeprowadzenia
dochodzenia w zakresie:
1) ustalenia, czy przed wyborami parlamentarnymi w 2006 r. władze partii politycznej Samoobrona RP podjęły formalną lub nieformalną
decyzję o uzależnieniu kandydowania z ramienia partii do Sejmu lub Senatu od uprzedniego podpisania weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową,
2) ustalenia miejsca (lub miejsc) przechowywania weksli wraz z deklaracjami wekslowymi,
3) dostarczenia kopii deklaracji wekslowej podpisywanej przez kandydatów na posłów i senatorów z ramienia Samoobrony RP,
4) ustalenia, czy wobec posłów, którzy opuścili (zarówno z własnej woli, jak również wskutek wykluczenia) klub parlamentarny
Samoobrona RP były stosowane groźby realizacji weksli,
5) ustalenia, czy wobec posłów lub senatorów, którzy rozważali opuszczenie klubu parlamentarnego Samoobrona RP były stosowane
groźby realizacji weksli,
6) ustalenia, czy jakikolwiek z weksli podpisywanych przez kandydatów został poddany egzekucji.
Jednocześnie Marszałek Sejmu wyjaśnił, że według informacji przedstawionych przez „Gazetę Wyborczą” (Bójcie się weksli, nr 224 z 25 września 2006 r., s. 1), kandydaci na parlamentarzystów podpisywali deklaracje wekslowe bez możliwości zabrania
ich kopii. W deklaracji godzili się zapłacić Związkowi Zawodowemu Rolnictwa Samoobrona kwotę 552 tys. złotych za korzystanie
z logo Samoobrony w kampanii wyborczej. Co miesiąc przez całą kadencję kandydaci mieli spłacać po 11,5 tys. zł. Z deklaracji
wekslowej wynika ponadto, że na konto związku kandydaci mieli przelewać tylko 2,3 tys. zł (20% raty), natomiast 80% pozostaje
zawieszone, zaś na końcu kadencji ma być umorzone. W razie gdyby parlamentarzysta sprzeciwiał się woli władz partii, pozostała
część kwoty określonej w deklaracji wekslowej ma być przez niego zapłacona aktualnemu posiadaczowi weksla. Samo określenie,
że opłata jest ustalona za korzystanie z logo Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona jest fikcją prawną, dokonaną w celu
próby obejścia przepisów dotyczących finansowania partii politycznych. Zarówno Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona, jak
i partia polityczna Samoobrona RP mają takie samo logo, zaś ich władze są w znacznej części tożsame. Niejasna jest również
kwestia rozliczeń finansowych pomiędzy związkiem zawodowym i partią polityczną, ponieważ partia nie może uzyskiwać środków
od osób prawnych.
3. Trybunał Konstytucyjny, pismem z 9 lutego 2007 r., zgodnie z art. 33 w związku z art. 55 ustawy o TK poinformował przewodniczącego
Rady Krajowej Partii „Samoobrona RP” Andrzeja Leppera, o wpłynięciu wniosku Marszałka Sejmu z 5 stycznia 2007 r., uzupełnionego
pismem z 26 stycznia 2007 r., wyznaczając termin złożenia wyjaśnień w sprawie.
3.1. Pełnomocnik partii Samoobrona RP, w piśmie z 7 marca 2007 r. (w odpowiedzi na pismo z 9 lutego 2007 r.) podniósł, że
materiał dowodowy w postaci kserokopii informacji prasowych nie może stanowić potwierdzenia tez zawartych we wniosku. W konsekwencji
nie sposób jest odnieść się do zarzutów Marszałka Sejmu. Konkludując, pełnomocnik uczestnika postępowania wniósł, na podstawie
art. 36 ust. 3 ustawy o TK, o wydanie postanowienia o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi.
3.2. W piśmie z 16 marca 2007 r. („w wykonaniu wezwania Trybunału Konstytucyjnego z dnia 9 lutego 2007 r.”) wyjaśnienia w
sprawie przedstawił w imieniu patii politycznej Samoobrona RP jej przewodniczący Andrzej Lepper. Odnosząc się do kolejnych
twierdzeń Marszałka Sejmu kategorycznie zaprzeczył, że działalność partii politycznej Samoobrona RP jest niezgodna z wskazanymi
we wniosku przepisami Konstytucji.
3.2.1. Przede wszystkim przewodniczący Samoobrony podniósł, że twierdzenia przedstawione przez Marszałka Sejmu we wniosku,
jak też złożone na ich poparcie dowody, nie pozwalają na postawienie zarzutu nierespektowania przez partię polityczną Samoobrona
RP zasad dobrowolności i równości zrzeszania się jej członków i naruszenia przez to przepisu art. 11 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem przewodniczącego, treść powołanego przepisu dotyczy zasad dobrowolności i równości w zakresie zrzeszania się obywateli polskich w partiach politycznych. Norma konstytucyjna nie obejmuje natomiast swym zakresem zasady dobrowolności i równości w aspekcie zrzeszania się posłów w klubach lub kołach parlamentarnych.
Dobrowolność tworzenia w Sejmie klubów poselskich lub kół poselskich statuuje art. 8 ust. 1 Regulaminu Sejmu (odpowiednio
art. 21 ust. 1 Regulaminu Senatu) stanowiąc, iż „Posłowie mogą tworzyć w Sejmie kluby poselskie lub koła poselskie oparte
na zasadzie politycznej”.
W konsekwencji, jakiekolwiek działania partii politycznych ukierunkowane lub mające wpływ na zrzeszanie się posłów na forum
parlamentu, w szczególności w kołach lub klubach poselskich, bez względu na okoliczność ograniczania lub nie zasad dobrowolności
lub równości zrzeszania się w kołach lub klubach, nie mogą stanowić podstawy zarzutu działania sprzecznego z art. 11 ust.
1 Konstytucji.
3.2.2. Niezależnie od powyższego przewodniczący partii podniósł, że Samoobrona RP nie wywiera ani nie wywierała jakiegokolwiek
wpływu na członków Klubu Parlamentarnego Samoobrona RP poza dopuszczalnymi w praktyce parlamentarnej instytucjami tj. zobowiązanie
do przynależności w klubie parlamentarnym członków partii, dyscyplina klubowa przy głosowaniach, popieranie i reprezentowanie
stanowiska Klubu na forum parlamentu i poza nim. Wymienione „środki dyscyplinowania” parlamentarzystów należą do typowych,
stosowanych przez wszystkie ugrupowania parlamentarne. Samoobrona nie wykracza poza tak określone ramy parlamentarnej praktyki.
Przywołane przez wnioskodawcę zapisy umowy zawieranej przez Samoobronę RP z kandydatami na posłów i senatorów obligują parlamentarzystów,
wyłącznie w takim zakresie, do lojalności wobec Klubu Parlamentarnego i decyzji jego władz, będących wyrazem woli większości
parlamentarzystów Klubu. Kandydaci na parlamentarzystów na mocy własnej decyzji przystali bądź nie na ww. warunki określone
w przywołanej umowie. Kluczowy jest w tym zakresie aspekt dobrowolności determinującej zawarcie przez kandydata umowy. Żaden
z kandydatów nie był zmuszony do realizacji biernego prawa wyborczego z list Samoobrony RP i decyzja ta była suwerenną decyzją
kandydatów na posłów i senatorów. Treść umowy i zaciągnięte w niej wzajemne zobowiązania stron pozostają bez jakiegokolwiek
związku formalnoprawnego z postawionymi we wniosku zarzutami, że działalność partii politycznej Samoobrona RP jest niezgodna
z art. 11 ust. 1 Konstytucji.
3.2.3. Przewodniczący partii wyjaśnił ponadto, że w zakresie zobowiązań o charakterze finansowym umowa przedkładana do zawarcia
kandydatom na posłów i senatorów obejmowała udostępnienie przez Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona praw do korzystania
z symbolu Związku. Udostępnienie tych praw miało charakter odpłatny i wysokość wynagrodzenia Związku Zawodowego Rolnictwa
Samoobrona była przez strony określona w umowie. Płatność wynagrodzenia została zabezpieczona w formie weksla in blanco. Przedmiotowe zobowiązanie ma charakter umowy cywilnoprawnej, której treść kształtowana jest w drodze porozumienia i za zgodą
stron stosunku prawnego. Faktem jest, że przedmiotowa umowa zawiera postanowienia, które w sposób uprzywilejowany traktują
członków Klubu Parlamentarnego Samoobrona RP. W wypadku tych ostatnich okoliczność bycia członkiem Klubu wiąże się z okolicznością
wstrzymania wymagalności płatności wynagrodzenia z tytułu zaciągniętego wobec Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona zobowiązania.
Zdaniem Przewodniczącego partii Samoobrona, nie sposób w tym aspekcie mówić o sankcji, czy przymusie ekonomicznym (o ile w
ogóle w tych kategoriach można rozpatrywać powstanie obowiązku zapłaty wynagrodzenia zgodnie z wcześniej zaciągniętym zobowiązaniem).
Wręcz przeciwnie, przyjęte zapisy postrzegać należy jako przyznanie parlamentarzystom przywileju zwolnienia z obowiązku zapłaty
wynagrodzenia w wypadku dochowania przez nich dobrowolnie zaciągniętego zobowiązania do pozostawania członkiem Klubu Parlamentarnego.
Nadto stwierdzić należy, że jakiekolwiek roszczenia o charakterze finansowym z tytułu zaciągniętych przez kandydatów na parlamentarzystów
zobowiązań wynikających z ww. umowy posiada wyłącznie Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona, a nie partia polityczna Samoobrona
RP, której działania są przedmiotem badania w niniejszym postępowaniu. Partia polityczna nie może ponosić odpowiedzialności
za jakiekolwiek działania podejmowane przez Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona, który jest podmiotem odrębnym od partii
politycznej Samoobrona.
Dodatkowo podniesiono, że jeżeli kandydaci na posłów i senatorów kwestionują istnienie lub skuteczność zawartych w umowach
postanowień, w szczególności istnienie obowiązku zapłaty wynagrodzenia na rzecz Związku, to winni swoje stanowisko wyrazić
względem podmiotu, wobec którego są zobowiązani. Przysługują im również instrumenty i instytucje prawne pozwalające na zakwestionowanie
powstałych zobowiązań i dochodzenie ustalenia ich istnienia przed niezawisłym sądem. W szczególności mogliby z takiego prawa
skorzystać, gdyby Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona wystąpił na drogę sądową, co jak wiadomo nie miało miejsca.
W końcu przewodniczący partii stwierdził, że wniosek nie zawiera jakiegokolwiek dowodu na okoliczność, iż w stosunku do byłych
członków Klubu Parlamentarnego Samoobrona zostały przez partię polityczną Samoobrona podjęte jakiekolwiek działania, których
konsekwencją mógłby być uszczerbek finansowy po ich stronie. Z informacji, jakie posiada partia polityczna Samoobrona RP wynika,
że Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona nie podejmował jakichkolwiek czynności prawnych wynikających z umowy zawartej z kandydatami
na parlamentarzystów.
Mając powyższe na uwadze przewodniczący partii Samoobrona wyraził przekonanie, że nie ma podstaw do twierdzenia, iż działanie
Samoobrony charakteryzuje nierespektowanie zasad dobrowolności i równości zrzeszania się jej członków, przez co Samoobrona
RP dopuszcza się naruszenia art. 11 ust. 1 Konstytucji.
3.2.4. Ustosunkowując się do zarzutu naruszenia art. 11 ust. 2 Konstytucji, przewodniczący partii Samoobrona ponownie podkreślił,
że weksle były wystawione i przekazane na zabezpieczenie wierzytelności Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona, a nie partii
politycznej Samoobrona RP. Uprawnionym do rozporządzania swoim symbolem jest wyłącznie Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona,
nie zaś partia polityczna Samoobrona RP. Stroną umowy cywilnoprawnej z kandydatami na posłów mógł być – zgodnie z treścią
umowy – wyłącznie Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona, a nie partia polityczna Samoobrona RP. W konsekwencji nieprawdziwe
jest też stwierdzenie, że partia Samoobrona RP uzyskała z tytułu udostępnienia symbolu Związku jakiekolwiek przychody, które
zobowiązana była ujawnić. Tym samym zarzut naruszenia przez partię polityczną Samoobrona RP art. 11 ust. 2 Konstytucji, przez
nieujawnienie źródeł finansowania partii, uznać należy za pozbawiony podstaw faktycznych i prawnych.
3.2.5. Partia polityczna Samoobrona nie zgodziła się również z zarzutem niezgodności jej działalności z art. 104 ust. 1 Konstytucji.
Podkreślono, że parlamentarzyści zrzeszeni w Klubie Parlamentarnym Samoobrona RP korzystają w całej rozciągłości z przywileju
wolności wykonywania mandatu na zasadach takich samych jak parlamentarzyści innych klubów, kół i ugrupowań. Okoliczność funkcjonowania
w praktyce parlamentarnej dyscypliny klubowej nie była dotąd kwestionowana (wniosek Pana Marszałka wydaje się być pierwszym
w tej materii). Jak to już zostało powyżej podniesione fakt pozostawania członkiem klubu lub koła poselskiego wiąże się z
posiadaniem przez członków różnych praw, ale też i obowiązków. Rzeczone prawa i obowiązki parlamentarzyści przyjmują dobrowolnie
i godzą się na określone działanie (np. głosowanie zgodnie z wolą klubu). Wnioskodawca próbuje interpretować te obowiązki
jako ograniczenie wolności wykonywania mandatu. Gdyby przyjąć wykładnię proponowaną przez Pana Marszałka, wszystkie głosowania,
w których zarządzana jest dyscyplina klubowa, uznać należałoby za naruszające wolność wykonywania mandatu i sprzeczne z Konstytucją.
Faktem jest, że w praktyce parlamentarnej złamanie dyscypliny klubowej skutkuje niekiedy usunięciem parlamentarzysty z klubu.
Nie sposób jednak instytucji dyscypliny stawiać na równi z ograniczeniem wykonywania mandatu nawet, gdy skutki złamania dyscypliny
(a tak jest w praktyce często we wszystkich klubach parlamentarnych) są dla parlamentarzysty negatywne i nieprzyjemne.
3.2.6. W ocenie partii Samoobrona RP, kierowany pod jej adresem zarzut podejmowania działań sprzecznych z Konstytucją, ma
charakter polityczny i zmierza do zdyskredytowania partii i jej władz w oczach opinii publicznej, stanowiąc przejaw podejmowanych
prób usunięcia Samoobrony RP z areny politycznej. Przywołana we wniosku Marszałka Sejmu na poparcie stawianych zarzutów argumentacja
jest niejasna i nie poparta jakimikolwiek dowodami wskazującymi na niezgodność działania partii z Konstytucją. Wnioskodawca
myli we wniosku partię polityczną Samoobrona RP ze Związkiem Zawodowym Rolnictwa Samoobrona, statuując bezpodstawnie odpowiedzialność
partii za działania Związku. Wnioskodawca na potrzeby niniejszego postępowania i celem udowodnienia postawionej tezy działania
przez partię Samoobrona RP niezgodnie z Konstytucją – instytucję dyscypliny klubowej, wpisaną trwale w praktykę parlamentaryzmu
określa mianem ograniczenia wolności wykonywania mandatu. Wniosek razi brakiem obiektywizmu, a przede wszystkim brakiem dowodów
na poparcie kreowanych tez. Za takie nie mogą być uznane załączone do wniosku wycinki prasowe zawierające różne wypowiedzi
członków partii. Ich ocena może być oczywiście różna, w szczególności poszczególne wypowiedzi i komentarze mogą wywierać negatywny
odbiór wśród niektórych osób. Z całą jednak pewnością publiczne wypowiedzi nie mogą być utożsamiane z faktycznie podejmowanymi
przez partię oraz jej władze czynnościami i nie mogą prowadzić do wniosku, że działania partii politycznej Samoobrona są sprzeczne
z Konstytucją.
4. Pismem z 2 marca 2007 r. Trybunał Konstytucyjny zwrócił się do przewodniczącego Rady Krajowej partii Samoobrona RP o udzielenie
wyjaśnień w następujących sprawach:
1) czy władze partii Samoobrona RP podjęły decyzję o uzależnieniu umieszczenia kandydatów na listach wyborczych tej partii
w wyborach do Sejmu w 2005 r. od podpisania przez kandydata weksla,
2) czy władze partii Samoobrona RP podjęły decyzję o uzależnieniu poparcia tej partii dla kandydatów do Senatu w wyborach
2005 r. od podpisania przez nich weksla,
3) który organ statutowy partii Samoobrona, jak i na jakiej podstawie statutowej podejmował decyzje w sprawach określonych
w pkt 1 i pkt 2,
4) kto był stroną umowy z kandydatami na posła lub senatora, kto podpisywał takie umowy, proszę podać nazwisko, ewentualnie
nazwiska tych osób oraz funkcję upoważniającą do zaciągania zobowiązań w imieniu podmiotu będącego stroną umowy,
5) jaki rodzaj weksla podpisywali kandydaci na posłów lub senatorów,
6) gdzie zostały zdeponowane weksle i dokumentacja związana z ich wystawieniem,
7) ile weksli zostało wystawionych,
8) czy i którym wystawcom weksle zostały zwrócone,
9) jakie czynności prawne i faktyczne zostały przedsięwzięte odnośnie weksli wystawionych przez osoby, które uzyskały mandat
poselski z listy Samoobrony RP lub mandat senatora z poparciem tej partii.
Poza złożeniem wyjaśnień w wymienionych sprawach, Trybunał Konstytucyjny wystąpił o przedstawienie oryginału weksla podpisanego
przez kandydata oraz oryginału umowy wekslowej do tego weksla.
4.1. Trybunał Konstytucyjny nie otrzymał odpowiedzi na powyższe pismo w wyznaczonym terminie. W odpowiedzi na ponaglające
pismo Trybunału Konstytucyjnego, pełnomocnik partii politycznej Samoobrona RP podtrzymał wyjaśnienia złożone w pismach z 7
i 16 marca 2007 r., w wykonaniu wezwania Trybunału Konstytucyjnego z 9 lutego 2007 r. Ponadto wskazał jako właściwego adresata
Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona, jako podmiot, który zawierał z kandydatami umowy w zakresie zobowiązań o charakterze
finansowym.
4.2. Pismem procesowym z 8 maja 2007 r. pełnomocnik partii Samoobrona, na podstawie art. 58 ustawy o TK w związku z art. 316
i art. 317 k.p.k. wniósł o dopuszczenie do udziału we wszystkich podejmowanych w przedmiotowej sprawie czynnościach.
1. W związku ze złożeniem przez Marszałka Sejmu wniosku o zbadanie zgodności z Konstytucją działalności partii politycznej
Samoobrona i sformułowanymi w tym wniosku zarzutami dotyczącymi wykorzystywania weksli podpisywanych przez kandydatów do mandatów
w organach przedstawicielskich Rzeczypospolitej Polskiej oraz wobec wniosku Marszałka Sejmu zawartego w piśmie z 26 stycznia
2007 r. o zlecenie Prokuratorowi Generalnemu przeprowadzenia dochodzenia, Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 25 kwietnia
2007 r., na podstawie art. 58 ustawy o TK, zlecił Prokuratorowi Generalnemu, w celu zebrania i utrwalenia dowodów, przeprowadzenie
(w czasie nie dłuższym niż 60 dni) dochodzenia w sprawie działalności partii politycznej Samoobrona RP w zakresie niezbędnym
do ustalenia:
– czy władze partii Samoobrona RP podjęły decyzje uzależniające umieszczenie kandydatów na listach wyborczych tej partii do
Sejmu od złożenia weksla?
– czy władze partii Samoobrona RP podjęły decyzje uzależniające poparcie dla kandydata do Senatu od złożenia weksla?
– czy i jaki statutowy organ partii podejmował decyzje w tej sprawie?
– czy i jaka była statutowa podstawa podejmowania takich decyzji?
– wystawienia jakiego rodzaju weksla żądano od kandydatów?
– jaka była treść deklaracji wekslowej?
– jaka była treść umów zawieranych między kandydatami do mandatów, a władzami partii?
– kto ze strony partii Samoobrona RP podpisywał umowy?
– jakie były zamiary władz partii co do wykorzystania weksli?
– jakie czynności prawne i faktyczne zostały przedsięwzięte przez władze partii odnośnie posiadanych weksli?
1.1. Prokurator Generalny pismem z 26 czerwca 2007 r. poinformował Trybunał Konstytucyjny, że dochodzenie w sprawie działalności
partii politycznej Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej powierzono Prokuratorowi Apelacyjnemu w Poznaniu, który postanowieniem
z 30 maja 2007 r. (sygn. akt Ap II Ko 43/07), wszczął dochodzenie w celu zebrania i utrwalenia dowodów w sprawie działalności
partii politycznej Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej, w zakresie niezbędnym do ustalenia okoliczności wskazanych przez Trybunał
Konstytucyjny.
W ramach tego postępowania przesłuchano świadków (15 posłów na Sejm – wchodzących w 2005 r. i obecnie w skład Prezydium Rady
Krajowej partii Samoobrona) oraz dokonano analizy prowadzonego w Prokuraturze Apelacyjnej w Poznaniu śledztwa (sygn. akt Ap
II Ds 19/06), dotyczącego przestępstw z art. 49c pkt 3 ustawy o partiach politycznych, w ramach którego rozpoznawane jest
m.in. zawiadomienie o przestępstwie, z 26 września 2006 r., złożone przez Marszałka Sejmu, związane z wekslami uzyskanymi
od kandydatów z list wyborczych partii Samoobrona RP. Prokurator Apelacyjny zarządził sporządzenie uwierzytelnionych odpisów
dokumentów z tych akt, mogących przyczynić się do pełnego wyjaśnienia zagadnień wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny.
W związku z tym do akt dochodzenia o sygn. Ap II Ko 43/07 dołączono odpisy uzyskanych w toku śledztwa o sygn. Ap II Ds 19/06
dokumentów dotyczących weksli i umów wekslowych, w tym pokwitowania odbioru od kandydatów weksli i oświadczeń poręczycieli
wekslowych oraz opinii prawnych w tym zakresie, a także samych weksli i umów wekslowych.
Analiza dokumentów zgromadzonych w aktach Prokuratora Apelacyjnego w Poznaniu doprowadziła Prokuratora Generalnego do wniosku
o konieczności uzupełnienia postępowania, gdyż w wyznaczonym przez Trybunał Konstytucyjny czasie nie zdołano wyjaśnić poważnych
sprzeczności uniemożliwiających poczynienie jednoznacznych ustaleń w zakresie zagadnień wskazanych w postanowieniu TK z 25
kwietnia 2007 r. Ponadto ujawniono też, wymagające dalszego wyjaśnienia, nowe okoliczności mogące mieć znaczenie dla prowadzonego
przez Trybunał postępowania.
W ocenie Prokuratora Generalnego, konieczność wykonania dodatkowych czynności procesowych wymaga przedłużenia okresu dochodzenia
o kolejne 60 dni.
1.2. Trybunał Konstytucyjny postanowieniem z 11 lipca 2007 r. zakreślił Prokuratorowi Generalnemu termin do wykonania i przeprowadzenia
czynności procesowych, zleconych na podstawie art. 58 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, do 31 lipca 2007 r.
1.3. Prokurator Generalny, 31 lipca 2007 r. przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu akta dochodzenia w sprawie działalności
partii politycznej Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej (sygn. akt Ap II Ko 43/07).
W piśmie przewodnim (sygn. akt PR III Dsn 182/2007/Poznań) Prokurator Generalny przedstawił przebieg czynności podejmowanych
w ramach prowadzonego postępowania. Jednocześnie wskazał, że w wyznaczonym terminie nie zdołano wyjaśnić poważnych sprzeczności
w zeznaniach przesłuchiwanych świadków, co uniemożliwia poczynienie jednoznacznych ustaleń w zakresie wszystkich zagadnień
podniesionych w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 25 kwietnia 2007 r. Ponadto Prokurator Generalny poinformował, że
Prokurator Apelacyjny w Poznaniu wystąpił 17 lipca 2007 r. do wiceprzewodniczącego partii Samoobrona o przekazanie uwierzytelnionych
odpisów dokumentów dotyczących posiedzeń organów partii oraz opinii prawnych dotyczących zastosowania weksli w kampanii wyborczej.
Do 24 lipca 2007 r. nie wpłynęła odpowiedź w tej sprawie.
1.4. Przy piśmie z 11 września 2007 r. (sygn. akt PR III Dsn 182/2007) zastępca Prokuratora Generalnego przesłał wyjaśnienia
partii Samoobrona (pismo z 17 sierpnia 2007 r.), z których wynika, że posiedzenia Prezydium Rady Krajowej Partii nie są i
nie były w przeszłości protokołowane. Jeśli tego wymagają okoliczności, efekty posiedzeń przyjmują formę decyzji, uchwał lub
pism czy komunikatów, kierowanych do władz statutowych partii. Ponadto nie są i nie były protokołowane posiedzenia Klubu Parlamentarnego
Samoobrona RP. W piśmie z 29 sierpnia 2007 r. dyrektor Biura Krajowego partii Samoobrona RP uściślił podane informacje. Wyjaśnił,
że posiedzenia Klubu Parlamentarnego Samoobrona RP „nie były co do zasady protokołowane”. Były protokołowane w zależności
od przedmiotu posiedzenia. Po zakończeniu IV kadencji Sejmu protokoły z posiedzeń Klubu nie podlegały archwizacji i nie zostały
zachowane.
Poza tym dyrektor Biura Krajowego partii poinformował, że na zlecenie partii Samoobrona RP została sporządzona 4 lipca 2005
r. przez radcę prawnego opinia prawna dotycząca stosowania weksli w ramach kampanii wyborczej (opinię załączono).
Zastępca Prokuratora Generalnego przekazał również odpisy umów wekslowych i związanych z nimi dokumentów dotyczących trzech
posłów na Sejm.
1. Po przeprowadzeniu, zgodnie z postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 25 kwietnia 2007 r., dochodzenia w sprawie działalności
partii politycznej Samoobrona RP, Prokurator Generalny, w załączeniu pisma z 30 lipca 2007 r. (sygn. akt PR III Dsn 182/2007/Poznań),
przekazał 6 tomów akt Prokuratora Apelacyjnego w Poznaniu o sygn. akt Ap II Ko 43/07 (1207 kart).
2. Na podstawie akt Prokuratora Apelacyjnego w Poznaniu (sygn. akt Ap II Ko 43/07), Trybunał Konstytucyjny poczynił ustalenia
pozwalające na odniesienie się do zagadnień sformułowanych w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 25 kwietnia 2007 r.
2.1. Jak wynika z zeznań świadków (Renaty Beger – t. I, k. 128 i VI, k. 1175 i Andrzeja Leppera – t. VI, k. 1202; inaczej we wcześniejszych zeznaniach w t. I, k. 153) – Prezydium Rady Krajowej partii Samoobrona RP, podjęło decyzję, że każda osoba, która będzie kandydowała w wyborach parlamentarnych
w 2005 r. i korzystała z logo Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona, podpisze umowę i weksel. Świadek Alfred Budner zeznał,
że decyzję jednoosobowo podjął Andrzej Lepper (t. I, k. 115-118).
Sprzeczności występującej w zeznaniach nie udało się wyjaśnić, gdyż pomimo działań Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu nie
doszło do konfrontacji świadków. Prokuratura wystąpiła również o nadesłanie ewentualnych protokołów z posiedzeń prezydium
Rady Krajowej (t. VI, k 1053-1055). W piśmie z 17 sierpnia 2007 r., skierowanym do Prokuratury Okręgowej w Poznaniu, dyrektor
Biura Krajowego partii Samoobrona poinformował, że posiedzenia Prezydium Rady Krajowej nie są i nie były w przeszłości protokołowane.
Należy zwrócić uwagę, że Prezydium Rady Krajowej nie jest statutowym organem partii – jest nim Rada Krajowa. Statut przewiduje
jednak, że Rada Krajowa lub upoważnione przez nią Prezydium, w sytuacjach nieprzewidzianych statutem, może podejmować każdą
decyzję.
Postępowanie związane z podpisywaniem weksli odnosiło się zarówno do kandydatów do Sejmu jak i do Senatu (wcześniej zastosowano
je do kandydatów startujących w wyborach do Parlamentu Europejskiego). Miało na celu zabezpieczenie przed sytuacją, kiedy
to w poprzednich kadencjach parlamentarzyści, którzy uzyskali mandaty z list wyborczych lub z poparciem partii Samoobrona
RP, odchodzili z Klubu Parlamentarnego Samoobrona RP.
Propozycja takiego zabezpieczenia, na co wskazują zaznania świadków, była konsultowana z prawnikami (zeznania Janusza Maksymiuka
– t. VI, k. 1180, Andrzeja Leppera – t. 1, k. 153 i t. VI, k. 1201-1202, Renaty Beger – t. VI, k. 1175). Przy piśmie z 11
września 2007 r. (sygn. akt PR III Dsn 182/2007). Zastępca Prokuratora Generalnego przekazał wraz z wyjaśnieniami partii Samoobrona
RP opinię prawną sporządzoną 4 lipca 2005 r. przez radcę prawnego na zlecenie partii Samoobrona. Wyrażono w niej ocenę, że
zastosowane w umowie konstrukcje i zapisy są ważne i skuteczne.
Włączone do akt dochodzenia opinie prawe zostały przekazane przez Biuro Analiz Sejmowych. Były one przygotowane na zlecenie
tego Biura i tylko jedna z opinii została sporządzona przed wyborami, które odbyły się 25 września 2005 r. (t. I, k.192-193).
Pozostałe opinie (t. I, k. 190-191, 194-203 oraz t. II, k. 204-228) pochodzą z późniejszego okresu (tj. listopad 2005 r. –
grudzień 2006 r.).
Jak wynika z pisma partii Samoobrona z 14 czerwca 2007 r. władze statutowe partii nie podejmowały żadnej decyzji, która uzależniałaby
umieszczenie kandydatów na listach wyborczych do Sejmu lub Senatu, od podpisania weksli (t. VI, k. 1039). Z akt dochodzenia
przekazanych Trybunałowi wynika, że nie zapadła w tej sprawie żadna formalna decyzja statutowego organu partii (np. w formie
uchwały). Treść statutu partii Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej nie zawiera żadnych zapisów, które dotyczyłyby tej kwestii
i mogłyby w związku z tym stanowić podstawę decyzji o zastosowaniu weksli (t. II, k. 240-242).
2.2. Zamiarem partii było aby przed wyborami parlamentarnymi w 2005 r. warunkiem wpisania na listę wyborczą danego kandydata
było podpisanie weksla i umowy wekslowej. Podpisywanie umów i weksli „było sprawdzianem lojalności kandydatów” (zeznanie Janusza
Maksymiuka – t. I, k. 147). Jednak praktyka była taka, że nie wszyscy te dokumenty podpisali a pomimo to znaleźli się na listach
wyborczych (zeznania Janusza Maksymiuka – tamże oraz Andrzeja Leppera – t. VI, k. 1203).
Zgromadzone w aktach dochodzenia protokoły przesłuchań świadków nie pozwalają jednoznacznie przyjąć, że bezwzględnym warunkiem
umieszczenia na liście wyborczej partii Samoobrona RP kandydatów w wyborach parlamentarnych w 2005 r. było podpisanie przez
nich weksli i związanych z nimi umów wekslowych. Niektórzy z przesłuchiwanych świadków wprost stwierdzają, że pomimo niepodpisania
weksli znaleźli się na listach wyborczych partii Samoobrona RP (zeznania: Henryka Dzido – t. VI, k. 1097, Margarety Budner
– t. III, k. 491, Janusza Wójcika – t. III, k. 548, Krzysztofa Filipka – t. I, k. 55-59 i t. VI, k. 1153, Mirosława Krajeńskiego
– t. I, k. 61). W aktach dochodzenia znajduje się również oświadczenie parlamentarzystów Klubu Parlamentarnego Samoobrony
RP (44 podpisy), że weksle zostały podpisane dobrowolnie i w pełni świadomie, a także, iż nie miały związku z pełnieniem funkcji
posła lub senatora i nie mają wpływu na swobodne sprawowanie mandatu (t. II, k. 318).
Jednak większość z przesłuchiwanych osób traktowała podpisanie weksli i umów wekslowych jako warunek kandydowania. W ich odczuciu,
faktycznie władze partii uzależniały umieszczanie kandydatów na listach wyborczych partii w wyborach do Sejmu oraz do Senatu
od podpisania weksla in blanco. Jak wynika z danych partii Samoobrona RP, przed wyborami parlamentarnymi w 2005 r. weksle i umowy podpisało 528 kandydatów
(t. V, k. 982-1001).
2.3. Włączone do akt dochodzenia w sprawie o sygn. akt Ap II Ko 43/07 uwierzytelnione odpisy dokumentów zgromadzonych w toku
śledztwa Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu w sprawie Ap II Ds 19/06, w szczególności uwierzytelnione odpisy umów (poszczególne
umowy noszą tytuł „Umowa”) i weksli oraz oświadczeń poręczycieli (t. IV, k. 679-801 oraz t. V, k. 802-969) wskazują, że umowy
zawierane z kandydatami do Sejmu i Senatu sporządzono według ujednoliconego wzoru (t. VI, k. 1041-1044).
Umowa była zawierana między Partią Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej, reprezentowaną przez uprawnionego do jednoosobowej
reprezentacji Przewodniczącego Rady Krajowej Partii Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej – Andrzeja Leppera, a Kandydatem.
Zgodnie z treścią § 1 umów, przewodniczący Andrzej Lepper oświadczał, że kandydat/ka zostanie zgłoszony na liście wyborczej
Komitetu Wyborczego Samoobrona RP, w wyborach do Sejmu/Senatu, które odbędą się 25 września 2005 r., z rekomendacji Partii
Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej.
W § 2 kandydat wyrażał zgodę na kandydowanie w wyborach parlamentarnych z rekomendacji partii „Samoobrona RP”, na warunkach
określonych w umowie.
Zgodnie z zapisami poczynionymi w § 3 – partia Samoobrona RP zobowiązywała się do podjęcia w ramach kampanii wyborczej wszelkich
możliwych działań w kierunku zaprezentowania osoby kandydata w mediach publicznych, lokalnych oraz w społeczności okręgu,
z którego kandydat kandyduje (pkt 1). Koszty kampanii wyborczej miały być pokryte ze środków funduszu wyborczego Komitetu
Wyborczego Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej, utworzonego na podstawie ustawy z 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych
(pkt 2). Jak wynika z zapisów zamieszczonych w pkt 3 – kandydat zobowiązywał się do dokonania wpłaty na Fundusz Wyborczy komitetu
wyborczego partii Samoobrona RP określonej przez siebie kwoty (w umowach znajdowało się wolne miejsce na ich wpisanie, deklarowane
kwoty mają różną wysokość).
Zgodnie z postanowieniami zawartymi w § 4 pkt 1 umów – kandydat zobowiązywał się do:
a) aktywnego uczestnictwa w kampanii wyborczej,
b) upowszechniania programu partii Samoobrona RP,
c) postępowania zgodnego z zasadami etyki,
d) zachowania lojalności wobec partii Samoobrona RP.
W § 4 pkt 2 umów dotyczących wyborów do Sejmu i Senatu (umowy kandydatów do Parlamentu Europejskiego nie zawierały takiego
postanowienia), w wypadku uzyskania mandatu parlamentarnego kandydat zobowiązywał się do:
a) realizacji decyzji partii w zakresie organizacji i finansowania biur parlamentarnych w trakcie pełnienia mandatu,
b) członkostwa wyłącznie w Klubie Parlamentarnym Samoobrona RP i reprezentowania stanowiska Klubu w pracach parlamentarnych
i pozaparlamentarnych,
c) zatrudniania w biurze parlamentarnym na warunkach określonych przez władze Klubu eksperta wskazanego przez przewodniczącego
partii z wynagrodzeniem miesięcznym minimum 1500 zł brutto.
Zgodnie z § 5 pkt 1, w kampanii wyborczej Komitet Wyborczy Partii Samoobrona RP wykorzystywać miał, jako swoje oznaczenie,
symbol Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona.
W punkcie 2 analizowanego paragrafu – przewodniczący Andrzej Lepper oświadczał, że jest upoważniony do jednoosobowego reprezentowania
Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona i z tego tytułu udzielał kandydatom zgody na wykorzystanie w kampanii wyborczej symbolu
tego związku, zarejestrowanego przez Komitet Wyborczy partii Samoobrona RP w Urzędzie Patentowym pod nr Z-258640.
Zgodnie z brzmieniem punktu 3 ww. paragrafu, na podstawie zawieranych umów kandydaci uzyskiwali prawo do wykorzystania w ramach
kampanii wyborczej symbolu Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona.
W zamian za wykorzystanie tego symbolu, kandydaci zobowiązywali się (w punkcie 4) do zapłacenia na rzecz Związku Zawodowego
Rolnictwa Samoobrona kwoty 552 000 zł (w wypadku wyborów do Sejmu i Senatu), a 690 000 zł (w wypadku wyborów do Parlamentu
Europejskiego). Zobowiązanie to miało powstać z chwilą podpisania umowy wekslowej.
Na podstawie § 5 pkt 5a umów, w przypadku nieuzyskania mandatu, spłata kwoty 552 tys. zł miała zostać zawieszona bezodsetkowo,
do końca kadencji lub do czasu, gdy na skutek uwolnienia się mandatu, mandat taki zostałby objęty przez kandydata w trakcie
kadencji. W przypadku nieuzyskania mandatu senatora kwota wynikająca z umowy miała zostać umorzona automatycznie, a weksel
oddany (§ 5 pkt 5b).
Zgodnie z treścią § 5 pkt 6 – spłata kwoty 552 tys. zł ma następować w równych ratach miesięcznych, począwszy od pierwszego
miesiąca pełnienia mandatu, w wysokości 11 500 zł w sposób następujący:
a) 20% wysokości raty, tj. kwotę 2 300 kandydaci mieli przelewać na konto Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona w terminie
do 15-go danego miesiąca za miesiąc poprzedni, bez dodatkowego wezwania.
b) 80% wysokości raty, tj. 9 200 zł miała być zawieszona bezodsetkowo, jeśli kandydat w miesiącu, którego dotyczy rata był
członkiem Klubu Parlamentarnego Samoobrona RP i nie zalegał z zapłatą rat określonych w pkt 6a.
c) suma zawieszonych rat (6b) miała zostać automatycznie umorzona z dniem zakończenia kadencji, jeśli dany kandydat nie utracił
do końca kadencji członkostwa w Klubie Parlamentarnym lub w partii Samoobrona RP.
W wypadku śmierci kandydata lub zrzeczenia się mandatu parlamentarnego, albo zakończenia kadencji parlamentarnej na skutek
jej skrócenia, cała pozostała kwota zostaje automatycznie umorzona (pkt 7).
Zgodnie z postanowieniami pkt 8 omawianego § 5 – jeżeli dany kandydat stracił członkostwo w Klubie Parlamentarnym Samoobrona
RP lub w partii Samoobrona RP, albo zrezygnował z kandydowania po podpisaniu umowy, cała niespłacona i nie umorzona kwota
miała podlegać zwrotowi wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia pierwszego miesiąca, w którym kandydat utracił członkostwo
oraz wszelkimi kosztami dochodzenia tych wierzytelności.
W pkt 9 ustalono, że dla spełnienia warunku, o którym mowa w pkt 7 nie ma znaczenia, czy ustanie członkostwa nastąpiło dobrowolnie,
czy na skutek decyzji władz Klubu Parlamentarnego lub organów statutowych partii Samoobrona RP.
Strony ustaliły, w pkt 10, że formą korzystania przez kandydata z symbolu Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona miało być
każde jego wykorzystanie przez kandydata i Komitet Wyborczy Samoobrona RP na plakatach i innych materiałach propagandowych.
Jak wynika ze stanowiska Samoobrony RP, przesłanego w odpowiedzi na zapytanie Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu (t. VI, k.
1039), elementem zawartych umów jest deklaracja wekslowa.
Zgodnie z treścią § 6 umów – prawnym zabezpieczeniem wierzytelności o których mowa w § 5 pkt 4, przysługujących Związkowi
Zawodowemu Rolnictwa Samoobrona miał być weksel in blanco opatrzony klauzulą „bez protestu”, podpisany przez kandydata w dniu zawarcia umowy i w wypadku kandydatów w wyborach do Sejmu
i Senatu – poręczony przez współmałżonka (pkt 1).
Na podstawie pkt 2 – weksel ten może być wypełniony w każdym czasie, przez Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona, na kwotę
odpowiadającą całkowitemu zadłużeniu kandydata wobec tego związku z tytułu należności wynikających z § 5 pkt 4 (w wypadku
kandydatów do Sejmu lub Senatu) lub z § 5 pkt 8 (w wypadku kandydatów do Parlamentu Europejskiego).
O wypełnieniu weksla Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona zawiadamia kandydata listem poleconym i zakreśla siedmiodniowy
termin na spełnienie świadczenia wekslowego (wykup weksla; pkt 3).
Zgodnie z punktem 4 deklaracji wekslowych, przedkładanych kandydatom do Sejmu i Senatu (w umowach podpisywanych przez kandydatów
do Parlamentu Europejskiego nie było takich zapisów) – weksel może być opatrzony terminem płatności wg uznania Związku Zawodowego
Rolnictwa Samoobrona, a miejscem płatności jest Warszawa.
Nadto kandydaci do Sejmu i Senatu mieli obowiązek poinformować Związek Zawodowy Rolnictwa Samoobrona o każdej zmianie adresu;
awizo wysłane pod ostatnim adresem wskazanym przez kandydata uważane miało być za doręczone (pkt 5).
Po upływie kadencji, na pisemne żądanie kandydata, w terminie 7 dni weksel ma zostać zwrócony (pkt 6 w § 6 umów podpisywanych
przez kandydatów do Sejmu i Senatu).
Zgodnie z postanowieniami zawartymi w § 7 – w sprawach nieuregulowanych w treści omawianych umów wekslowych, mają zastosowanie
przepisy kodeksu cywilnego (pkt 1), a wszelkie zmiany umów wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności (pkt 2).
Jak wynika z § 8 – umowy wekslowe sporządzano w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach po jednym dla każdej ze stron.
Koszty zawarcia umów ponosili kandydaci.
Na umowach znajduje się miejsce przeznaczone na podpis przewodniczącego Andrzeja Leppera oraz kandydata.
Z zeznań Janusza Maksymiuka wynika, że umowy i weksle zostały zdeponowane w sejfie w siedzibie Biura Krajowego Partii Samoobrona
RP (t. I, k. 147).
2.4. Jak wynika z uwierzytelnionych odpisów umów załączonych do akt dochodzenia, umowy te nie zostały podpisane przez Andrzeja
Leppera.
Z tego też powodu, kandydaci nie otrzymywali kopii podpisanych jedynie przez siebie umów.
Na umowach tych, znajduje się także miejsce na podpis osoby, potwierdzającej wiarygodność i autentyczność podpisu kandydata
na wekslu oraz umowie wekslowej.
Do niektórych umów wekslowych podpisywanych przez kandydatów do Sejmu i Senatu w 2005 r. załączane były oświadczenia poręczycieli,
z których wynikało, że poręczycielowi (współmałżonkowi) znana jest treść umowy wekslowej podpisanej przez kandydata i partię
Samoobrona RP. Nadto z oświadczenia poręczyciela wynika, że wyraża on zgodę na zawarcie przez współmałżonka umowy wekslowej
oraz na przeprowadzenie egzekucji z majątku wspólnego. Na oświadczeniach tych znajduje się także miejsce na podpis osoby,
potwierdzającej wiarygodność podpisu poręczyciela.
Jak stwierdzono, nie w każdym wypadku współmałżonków kandydatów zobowiązywano do podpisania ww. oświadczeń.
Ustalono także, że część kandydatów w wyborach w 2004 i 2005 r. otrzymywała pokwitowania, potwierdzające odbiór od nich weksli
in blanco, opatrzonych klauzulą „bez protestu”, jakie miały być zabezpieczeniem wierzytelności przysługujących Związkowi Zawodowemu
Rolnictwa Samoobrona. Na pokwitowaniach tych znajduje się nagłówek oraz logo Związku Zawodowego Rolnictwa Samoobrona (t. IV,
k. 772, k. 734).
Ustalono, że kandydatom przedkładano do podpisu urzędowe blankiety wekslowe, do sumy nieprzekraczającej 1 000 zł.
2.5. Z zeznań świadków wynika, że część kandydatów startujących w wyborach parlamentarnych w 2005 r., którzy nie uzyskali
mandatów, odebrała podpisywane przed wyborami weksle, a umowy zostały zniszczone w ich obecności.
Weksle in blanco nie zostały zwrócone obecnym posłom i senatorom.
Podczas przesłuchania w charakterze świadka 24 lipca 2007 r. Andrzej Lepper złożył oświadczenie, że weksli „nie uruchomiono”.
Ponadto podjął decyzję, aby tym wszystkim posłom i senatorom, którzy podpisali weksle i posiadają stosowne pokwitowania –
dokumenty zwracano. W tym celu przygotowano wzór pisma zawierającego informację o możliwości odbioru weksla w Biurze Krajowym
partii Samoobrona RP (t. VI, k. 1045). Część kandydatów pokwitowała odbiór weksli.
Zeznania świadków wskazują, że nie zostały skierowane do egzekucji żadne weksle, wystawione przez kandydatów, brak jest też
podstaw do przyjęcia, że ww. weksle znalazły się w obrocie gospodarczym. Żaden z przesłuchiwanych świadków nie stwierdził,
że poniósł jakąkolwiek szkodę majątkową w związku z wystawieniem weksla.
3. Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie zeznań świadków przesłuchanych w toku postępowania o sygn. Ap II Ko 43/07,
w tym zeznań członków Prezydium Rady Krajowej partii Samoobrona RP w 2005 r.: Andrzeja Leppera (t. I, k. 151-158), Genowefy
Wiśniowskiej (t. I, k. 93-96), Krzysztofa Filipka (t. I, k. 55-59), Janusza Maksymiuka (t. I, k. 144-150), Krzysztofa Sikorę
(t. I k.134-138), Rajmunda Morica (t. I, k.97-101), Elżbiety Wiśniowskiej (t. I, k. 139-143), Reginy Wasilewskiej-Kita (t.
I, k. 88-92), Mirosława Krajewskiego (t. I, k. 60-62), Stanisława Łyżwińskiego (t. I, k. 159-164), Renaty Beger (t. I, k.
126-132), Danuty Hojarskiej (t. I, k. 121-125), Tadeusza Dębickiego (t. I, k. 102-108), Alfreda Budnera (t. I, k. 115-120)
i Jana Łącznego (t. I, k. 109-114), przy czym zeznania każdego z przesłuchanych świadków odnosiły się do wszystkich zagadnień
wymienionych w postanowieniu Trybunału Konstytucyjnego z 25 kwietnia 2007 r.
W toku ustalania stanu faktycznego uwzględniono także, włączone do akt sprawy Ap II Ko 43/07, uwierzytelnione odpisy dokumentów
zebranych w śledztwie o sygn. Ap II Ds 19/06, dotyczącym przestępstw z art. 49c pkt 3 ustawy o partiach politycznych i in.,
w ramach którego rozpoznawane jest m.in. zawiadomienie o przestępstwie, złożone 26 września 2006 r. przez Marszałka Sejmu,
a związane z wekslami uzyskanymi od kandydatów z list wyborczych partii Samoobrona RP (dokumenty dotyczące weksli i umów wekslowych,
w tym pokwitowania odbioru od kandydatów weksli i oświadczeń poręczycieli wekslowych oraz opinii prawnych w tym zakresie,
a także samych weksli i umów wekslowych (t. I, k. 190-203, t. II, k. 204-228, t. IV, k. 679-801, t. V, k. 802-1001 i t. VI,
k. 1041-1044 i 1095-1206).
Prokurator Apelacyjny w Poznaniu, prowadzący zlecone Prokuratorowi Generalnemu dochodzenie o sygn. Ap II Ko 43/07, uzyskał
również, opatrzone datą 14 czerwca 2007 r., pisemne stanowisko partii Samoobrona RP w zakresie wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny
zagadnień, które nadesłane zostało do Prokuratury Apelacyjnej w Poznaniu faksem 19 czerwca 2007 r. (t. VI, k. 1039-1040).
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Marszałek Sejmu V kadencji skierował do Trybunału Konstytucyjnego, w trybie art. 188 pkt 4 oraz art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji
w związku z art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.;
dalej: ustawa o TK) oraz art. 42 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857,
ze zm.), wniosek o stwierdzenie, że działalność partii politycznej Samoobrona RP jest niezgodna z przepisami art. 11 ust.
1 i 2 oraz art. 104 ust. 1 Konstytucji.
Zgodnie z art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji, z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego – w sprawach, o których mowa w art.
188 Konstytucji, a zatem także w sprawie zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych – wystąpić mogą:
Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes
Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik
Praw Obywatelskich. Marszałek Sejmu wymieniony został w grupie podmiotów uprawnionych generalnie, niepodlegających zatem żadnym
ograniczeniom, mającym prawo występowania z wnioskami w sprawach, podlegających kognicji Trybunału Konstytucyjnego.
2. Dnia 7 września 2007 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę o skróceniu kadencji (Dz. U. Nr 163, poz. 1154).
Postanowieniem z dnia 7 września 2007 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej zarządził wybory do Sejmu i Senatu na 21 października
2007 r. (Dz. U. Nr 162, poz. 1145).
Zgodnie z art. 98 ust. 1 Konstytucji kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie
i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji. Na mocy postanowienia Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej z dnia 24 października 2007 r. w sprawie zwołania pierwszego posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (M. P. Nr
79, poz. 841), pierwsze posiedzenie Sejmu VI kadencji, wybranego 21 października 2007 r., zostało zwołane na dzień 5 listopada
2007 r. Tak więc 4 listopada 2007 r. upłynęła V kadencja Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i wygasły mandaty posłów tej kadencji.
3. Zakończenie kadencji Sejmu skutkuje wygaśnięciem, płynących ze sprawowania mandatu indywidualnych i zbiorowych praw posłów,
jak i praw wszystkich organów Sejmu. Mając na względzie dotychczasową praktykę Trybunału Konstytucyjnego, polegającą na umarzaniu
wszczętych na podstawie wniosków grup posłów postępowań wraz z zakończeniem kadencji (zob. np. orzeczenie TK z 25 lutego 1992
r., sygn. K 3/91, OTK w 1992 r., cz. I, poz. 1; postanowienia z: 4 listopada 1997 r., sygn. K 19/97, OTK ZU nr 3-4/1997, poz.
52; 14 października 2001 r., sygn. K 10/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 262; 15 listopada 2005 r., sygn. K 29/05, OTK ZU nr 10/A/2005,
poz. 123), Trybunał Konstytucyjny rozważył, czy zasadą dyskontynuacji winien być objęty również wniosek Marszałka Sejmu.
4. Marszałek Sejmu jest konstytucyjnym organem Sejmu wybieranym przez Sejm z grona posłów. Wprawdzie Konstytucja powierza
Marszałkowi pewne uprawnienia niezwiązane bezpośrednio z kierowaniem pracami Sejmu i reprezentowaniem Sejmu na zewnątrz, takie
jak: przewodnictwo Zgromadzenia Narodowego (art. 114 ust. 1 Konstytucji), wyrażanie opinii w przedmiocie skrócenia kadencji
(rozwiązania) Sejmu przez Prezydenta (art. 98 ust. 4), wyrażanie opinii w sprawie postępowania Prezydenta z orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego stwierdzającym – w trybie kontroli prewencyjnej – częściową niekonstytucyjność ustawy (art. 122 ust. 4 zdanie
drugie), zarządzanie wyborów Prezydenta RP (art. 128 ust. 2), sprawowanie zastępstwa Prezydenta RP w razie przejściowej niemożności
sprawowania urzędu (art. 131 ust. 1 zdanie pierwsze), a także w razie opróżnienia się urzędu prezydenta w sytuacjach, o których
mowa w art. 131 ust. 2 Konstytucji oraz w razie zawieszenia sprawowania urzędu przez Prezydenta wobec postawienia go w stan
oskarżenia przed Trybunałem Stanu (art. 145 ust. 3 zdanie pierwsze), występowanie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego
o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta (art. 131 ust. 1 zdanie drugie i trzecie), występowanie do
Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami (art. 191 ust. 1 pkt 1 i art. 192) – to jednak nie czyni Marszałka Sejmu autonomicznym
organem państwowym.
W wyroku z 1 grudnia 1998 r. (sygn. K 21/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 116) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że samo opisanie
(wymienienie) w Konstytucji jakiejś instytucji nie nadaje jej szczególnego charakteru. Wymienienie więc w Konstytucji Marszałka
Sejmu i określenie jego ogólnych kompetencji, oznacza z konstytucyjno-prawnego punktu widzenia tylko tyle, że wszelkie zmiany
w opisanym statusie (art. 110 Konstytucji) Marszałka Sejmu wymagałyby zmiany Konstytucji. Przez sam fakt, że pozycja Marszałka
i jego zadania opisane zostały w Konstytucji Marszałek Sejmu nie nabył cech organu państwa, tak jak nie było organem państwa
Prezydium Sejmu, gdy jego istnienie regulowane było w Małej Konstytucji z 1992 r.
5. Zdolność wykonywania przez Marszałka Sejmu określonych w Konstytucji funkcji jest związana integralnie z działaniem Sejmu
w systemie kadencyjnym.
Trybunał Konstytucyjny, kontynuując dotychczasową linię orzeczniczą, stoi na stanowisku, że zakończenie kadencji skutkuje
dyskontynuacją działań podejmowanych zarówno przez Sejm in pleno, grupy posłów, jak i przez jego organy.
Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w fakcie, że odstępstwa od tak rozumianej reguły są wyraźnie normowane w przepisach
ustawowych. Ustawa z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (Dz. U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925, ze zm.) w art. 13a ust. 1
stanowi, że jeżeli po nadaniu biegu przez Marszałka Sejmu wnioskowi wstępnemu, a przed podjęciem uchwały o postawieniu w stan
oskarżenia lub o pociągnięciu do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu albo przed stwierdzeniem umorzenia postępowania
w sprawie upłynie kadencja Sejmu, postępowanie w danej sprawie toczy się nadal po rozpoczęciu następnej kadencji Sejmu. Jak
wynika z uzasadnienia projektu ustawy zmieniającej, odstępstwo od zasady dyskontynuacji podyktowane zostało w tym wypadku
względami ekonomiki procesowej (zob. druk sejmowy nr 778/III). Podobnie ustawa z dnia 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji
śledczej (Dz. U. Nr 35, poz. 321, ze zm.), w art. 21 ust. 1, dopuszcza rozpatrzenie przez Sejm następnej kadencji sprawozdania
komisji, przekazanego Marszałkowi Sejmu poprzedniej kadencji.
Postanowienia te świadczą o tym, że ustawodawca nie miał wątpliwości co do powszechnego charakteru zasady dyskontynuacji,
odnoszącej się w polskim systemie konstytucyjnym do działań organów Sejmu, i konieczności przyjęcia szczególnych uregulowań
ustawowych w razie uznania za celowe przełamanie tej zasady.
Upływ kadencji nie powoduje wprawdzie przerwania ciągłości istnienia parlamentu jako instytucji konstytucyjnej (kontynuacja
instytucjonalna). Natomiast zakończenie kadencji oznacza zarówno przerwanie personalnej ciągłości parlamentu, jak i przerwanie
materialnej ciągłości jego prac (zob. L. Garlicki, uwaga 30 do art. 98 [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2001).
Zasada dyskontynuacji rzutuje na postępowanie toczące się z inicjatywy Sejmu lub Senatu przed Trybunałem Konstytucyjnym. „TK
powinien więc pozostawić bez dalszego biegu wnioski o kontrolę norm, wniesione przez podmioty parlamentarne. Upływ kadencji
kładzie kres istnieniu wnioskodawcy, a bez wnioskodawcy postępowanie nie może być kontynuowane” (zob. L. Garlicki, uwaga 36
do art. 98, tamże).
Utrata legitymacji czynnej przez wnioskodawcę – Marszałka Sejmu V kadencji – nie pozwala na merytoryczne rozpoznanie sprawy
i dlatego zachodzi konieczność umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.