W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 18 czerwca 2014 r. (data nadania) M.J. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 222 § 1 w zw. z art. 491 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 664 § 1 i 2 w zw. z art. 687 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121; dalej: k.c.) z art. 31 ust. 1 i 2, art. 32 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Dnia 15 listopada 2012 r. przeciwko skarżącej jako najemcy lokalu złożono pozew. Powódka zażądała w nim od skarżącej opróżnienia, opuszczenia i wydania jej (w stanie wolnym od rzeczy i osób) lokalu użytkowego oraz zapłaty 29 256,65 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem zaległości czynszowych. Wyrokiem częściowym z 26 czerwca 2013 r. (sygn. akt VI GC 1143/12) Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej – Wydział VI Gospodarczy uwzględnił powództwo w części dotyczącej eksmisji. Od tego wyroku skarżąca złożyła apelację, którą Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XIX Gospodarczy Odwoławczy oddalił wyrokiem z 11 lutego 2014 r. (sygn. akt XIX Ga 812/13), doręczonym skarżącej 21 marca 2014 r.

Zdaniem skarżącej z art. 222 § 1 w zw. z art. 491 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 664 § 1 i 2 w zw. z art. 687 k.c. wynika, że najemca obowiązany jest wydać wynajmującemu lokal, gdy ten wypowie najemcy umowę najmu z powodu nieopłacania przez niego czynszu za okres, w którym lokal miał wady uniemożliwiające korzystanie z niego w sposób przewidziany w umowie. Skarżąca podnosi tym samym, że norma zrekonstruowana na podstawie zaskarżonych przepisów narusza przysługujące jej „uprawnienie do poszanowania wolności jednostki przez organy państwowe”, w szczególności „zasadę autonomii woli” (art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji), „uprawnienie do ochrony własności oraz innych praw majątkowych” (art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji), z którego wywodzi zakaz „przymuszania jednostki do dokonywania nieuzasadnionych rozporządzeń majątkowych pod rygorem utraty przysługującego jej prawa”, a także „prawo do równego traktowania w zakresie ochrony własności” (art. 32 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy zarzuty w niej sformułowane nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

Skarżąca uważa, że z art. 222 § 1, art. 491 § 1 zdanie drugie, art. 664 § 1 i 2 oraz art. 687 k.c. łącznie wynika norma prawna, według której najemca ma obowiązek wydać wynajmującemu lokal wtedy, gdy ten wypowiedział najemcy umowę najmu z powodu nieopłacania przez niego czynszu w okresie, w którym lokal miał wady uniemożliwiające korzystanie z niego „zgodnie z umówionym użytkiem”.

Stosownie do art. 222 § 1 k.c. „[w]łaściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą”. W myśl art. 491 § 1 k.c. „[j]eżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki”. Zgodnie z art. 664 § 1 k.c. „[j]eżeli rzecz najęta ma wady, które ograniczają jej przydatność do umówionego użytku, najemca może żądać odpowiedniego obniżenia czynszu za czas trwania wad”. Z kolei w świetle art. 664 § 2 „[j]eżeli w chwili wydania najemcy rzecz miała wady, które uniemożliwiają przewidziane w umowie używanie rzeczy, albo jeżeli wady takie powstały później, a wynajmujący mimo otrzymanego zawiadomienia nie usunął ich w czasie odpowiednim, albo jeżeli wady usunąć się nie dadzą, najemca może wypowiedzieć najem bez zachowania terminów wypowiedzenia”. Jak stanowi art. 687 k.c., „[j]eżeli najemca lokalu dopuszcza się zwłoki z zapłatą czynszu co najmniej za dwa pełne okresy płatności, a wynajmujący zamierza najem wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia, powinien on uprzedzić najemcę na piśmie, udzielając mu dodatkowego terminu miesięcznego do zapłaty zaległego czynszu”.

Trybunał podkreśla, że skarga, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, przysługuje tylko wtedy, gdy zakwestionowana norma prawna (zrekonstruowana na podstawie przepisu lub przepisów przywołanych w skardze) była podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia o konstytucyjnych prawach skarżącego. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK skarga powinna zawierać dokładne wskazanie przepisu (przepisów), z którego wynika zaskarżona norma. Jeżeli skarżący nie zrobił tego lub wskazał przepis, który nie był podstawą wydanego w jego sprawie orzeczenia, to zasadna jest odmowa nadania skardze dalszego biegu. Skarga nie spełnia bowiem wtedy przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Trybunał zwraca uwagę na to, że dołączone do skargi orzeczenia dotyczyły eksmisji skarżącej z najętego przez nią lokalu użytkowego. Sądy badały zatem to, czy powódce przysługiwało wobec skarżącej skuteczne roszczenie o wydanie lokalu. W tym celu niezbędne było ustalenie, czy najem ustał. Swoje roszczenie powódka wywodziła bowiem nie z przysługującego jej prawa własności, lecz z umowy najmu (art. 680 w zw. z art. 675 § 1 k.c.). Sądy obu instancji nie badały zatem tego, czy powódce przysługiwało prawo własności wynajętego lokalu, lecz to czy powódkę z pozwaną łączyła umowa najmu i czy umowa ta została rozwiązana. Tym samym Trybunał stwierdza, że art. 222 § 1 k.c. nie był podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącej, o czym świadczy choćby sposób sformułowania przez nią zarzutu. Obowiązek najemcy polegający na wydaniu wynajmującemu rzeczy po zakończeniu najmu, a więc obowiązek, na który powołuje się skarżąca, może bowiem wynikać wyłącznie z umowy najmu, ponieważ wynajmującemu nie zawsze przysługuje prawo własności, którego ochronę zagwarantowano w art. 222 § 1 k.c.

Należy dodać, że niemożliwe jest bezpośrednie powiązanie przepisów dotyczących obowiązku wydania rzeczy najętej po ustaniu najmu z pozostałymi przepisami zakwestionowanymi przez skarżącą. Są one bowiem tylko pośrednio związane z normą wynikającą zarówno z art. 222 § 1 k.c., jak i z art. 680 w zw. z art. 675 § 1 k.c., i to niezależnie od tego, którą koncepcję normy prawnej skarżąca uzna za „paradygmatyczną”. Zatem ani „uprawnienie do żądania wykonania umowy”, które skarżąca wywodzi z art. 491 § 1 zdanie drugie k.c., ani uprawnienia określone w art. 664 § 1 i 2 k.c., zastrzeżone dla najemcy na wypadek wad rzeczy najętej, nie dotyczą tego, czy najemca ma obowiązek zwrotu rzeczy po wygaśnięciu najmu. Gdyby podążać za tokiem rozumowania skarżącej, należałoby uznać, że wszystkie przepisy określające stosunek prawny najmu tworzą jedną „normę prawną”, na podstawie której sądy obu instancji wydały ostateczne orzeczenia o konstytucyjnych prawach skarżącej. Zgodnie zaś z art. 79 ust. 1 Konstytucji jest to tylko ta norma, na podstawie której sąd ostatecznie ukształtował sytuację prawną skarżącej.

Trybunał podkreśla też, że również art. 687 k.c. nie może być przywołany w związku z przepisem określającym obowiązek zwrotu rzeczy najętej po ustaniu najmu, ponieważ statuuje on jedynie obowiązki dla wynajmującego, który zamierza – na podstawie art. 680 w zw. z art. 672 k.c. – wypowiedzieć umowę najmu z powodu zwłoki w zapłacie czynszu. Nawet jeśli niewykonanie tych obowiązków wpływa na skuteczność wypowiedzenia umowy najmu (zob. m.in. J. Górecki, G. Matusik, komentarz do art. 687 k.c., nb. 1, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. K. Osajda, Warszawa 2014), to jednak art. 687 k.c. odnosi się do kwestii pierwotnej względem obowiązku wydania rzeczy najętej, tj. do tego, czy najem ustał. Innymi słowy, ustalenie, że najem trwa z powodu niespełnienia przez wynajmującego obowiązków wynikających z art. 687 k.c., oznacza, że nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 680 w zw. z art. 675 § 1 k.c. Stwierdzenie zaś, że wynajmujący zachował się prawidłowo w świetle art. 687 k.c. i skutecznie wypowiedział najem, powoduje, że zostały spełnione przesłanki, o którym mowa w art. 680 w zw. z art. 675 § 1 k.c. Jednak w obu tych przypadkach nie da się wywieść jednej normy łącznie z art. 687 oraz art. 680 w zw. z art. 675 § 1 k.c.

Mając powyższe na względzie, Trybunał zauważa, że choć na ostateczne ukształtowanie sytuacji prawnej skarżącej miały wpływ zastosowane w jej sprawie i przywołane przez nią w skardze art. 664 § 1 i 2 oraz art. 687 k.c., to jednak łącznie z tych przepisów nie wynika kwestionowana norma prawna, zgodnie z którą najemca ma obowiązek wydać wynajmującemu lokal wtedy, gdy ten wypowiedział najemcy umowę najmu z powodu nieopłacania przez niego czynszu w okresie, w którym wynajęty lokal miał wady uniemożliwiające korzystanie z niego „zgodnie z umówionym użytkiem”.

W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że skarga nie spełnia wymagania wynikającego z art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, dlatego należało odmówić nadania jej dalszego biegu.

Trybunał przypomina również, że skarga, o której stanowi art. 79 ust. 1 Konstytucji, przysługuje temu, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Potwierdza to art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, zgodnie z którym skarga powinna zawierać wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone. Jeżeli skarżący przywołuje nieadekwatne do jego sprawy konstytucyjne wzorce kontroli lub przedstawione przez niego argumenty mające wykazać sposób naruszenia konstytucyjnych praw są nietrafne, to postawione w skardze zarzuty cechuje oczywista bezzasadność. To zaś uniemożliwia nadanie skardze dalszego biegu.

Skarżąca twierdzi, że zakwestionowane przez nią przepisy doprowadziły do naruszenia jej „uprawnienia do poszanowania wolności jednostki przez organy państwowe” (art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji), „uprawnienia do ochrony własności oraz innych praw majątkowych” (art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2 Konstytucji) oraz „prawa do równego traktowania w zakresie ochrony własności podmiotów znajdujących się w takiej samej lub podobnej sytuacji” (art. 32 Konstytucji).

Zdaniem skarżącej „naruszenie zasady poszanowania woli jednostki nastąpiło poprzez nałożenie na nią obowiązku dokonywania rozporządzeń majątkowych celem utrzymania łączącego strony stosunku prawnego”. Jak nadto zaznacza skarżąca, „art. 664 § 2 k.c. umożliwia najemcy wyłącznie wypowiedzenie umowy najmu, co za tym idzie, najemca obowiązany jest płacić czynsz w pełnej wysokości, jeżeli nadal chce być związany umową”. Co więcej, uważa ona, że tym samym doszło do „naruszenia jej prawa do ochrony własności”.

Trybunał zwraca jednak uwagę na to, że sama skarżąca wskazuje na ustawowe podstawy „wyjścia” najemcy ze stosunku prawnego łączącego go z wynajmującym w sytuacji, w której utrzymywanie istnienia takiego stosunku jest bezcelowe z powodu wad rzeczy najętej uniemożliwiających korzystanie z niej w sposób przewidziany w umowie najmu. Skarżąca jako najemca – właśnie na podstawie art. 664 § 2 k.c. – mogła wypowiedzieć umowę najmu bez zachowania terminów wypowiedzenia (o ile rzeczywiście spełnione były przesłanki zawarte w tym przepisie), co uchroniłoby ją przed płaceniem czynszu, czyli „dokonywaniem nieuzasadnionych rozporządzeń majątkowych”. Wbrew twierdzeniom zawartym w skardze nie doszło więc do naruszenia autonomii woli skarżącej jako podmiotu stosunku cywilnoprawnego.

Skarżąca zdaje się też pomijać to, że pozbawienie jej „władztwa nad rzeczą”, w razie wypowiedzenia umowy z powodu wad rzeczy najętej, jest jak najbardziej uzasadnione, skoro nie mogłaby ona wykorzystać tej rzeczy do celów, dla których zawarła umowę. W tym więc zakresie zarzut naruszenia „zasady równego traktowania” jest oparty na błędnym założeniu, że słuszne jest utrzymanie prawa najmu w sytuacji, w której nie jest możliwe używanie rzeczy najętej w sposób przewidziany w umowie.

Z przedstawionych przyczyn należało uznać, że zarzuty skarżącej są oczywiście bezzasadne (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK), i odmówić jej skardze nadania dalszego biegu.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.