W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 1 sierpnia 2014 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 118 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) w związku z art. 20 i art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) z art. 79 ust. 1 w związku z art. 2, art. 31 ust. 3 i art. 188 pkt 5 Konstytucji.

Skarżący wskazał, że uregulowana w zakwestionowanych przepisach możliwość przygotowania przez pełnomocnika z urzędu wyznaczonego do sporządzenia skargi konstytucyjnej opinii o braku postaw do wniesienia takiej skargi narusza jego prawo gwarantowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Podkreślił przy tym, że zgodnie z Konstytucją zasadność skargi może być badana wyłącznie przez Trybunał Konstytucyjny. Skarżący zaznaczył również, że w jego przekonaniu możliwość sporządzenia przez pełnomocnika z urzędu opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej może spowodować upływ terminu do złożenia tej skargi.

Postanowieniem z 8 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Powodem wydania takiego rozstrzygnięcia było ustalenie, że skarga jest oczywiście bezzasadna. Trybunał stwierdził, że przymus adwokacko-radcowski, choć stanowi formalne ograniczenie prawa do wniesienia skargi konstytucyjnej, pełni funkcję gwarancyjną. Ma bowiem zapewnić prawidłowe przygotowanie skarg. Trybunał zaznaczył, że możliwość wyznaczenia pełnomocnika z urzędu jest sposobem złagodzenia rygoryzmu przymusu sporządzenia skargi przez profesjonalnego pełnomocnika. Podkreślił jednak, że rolą pełnomocnika jest udzielenie stronie pomocy prawnej, która może obejmować zarówno sporządzenie i wniesienie skargi konstytucyjnej, jak i – wtedy, gdy pełnomocnik nie widzi ku temu podstaw – przygotowanie opinii o braku podstaw do jej złożenia. Ponadto Trybunał zaznaczył, że sporządzenie przez pełnomocnika opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej nie zamyka drogi do złożenia tego środka prawnego. Nie może być też utożsamiane z orzekaniem przez Trybunał o dopuszczalności już wniesionej skargi. Trybunał podkreślił, że art. 118 § 5 k.p.c. wyraźnie przewiduje, iż pełnomocnik z urzędu ma obowiązek przygotować opinię o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej w ciągu dwóch tygodni od dnia zawiadomienia go o wyznaczeniu na pełnomocnika z urzędu w danej sprawie, co ma zapobiegać niezależnemu od działań skarżącego upływowi terminu określonego w art. 46 ust. 1 w związku z art. 48 ust. 2 ustawy o TK.

Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącego wniósł zażalenie. Stwierdził w nim, że Trybunał niesłusznie przyjął, iż sporządzenie przez pełnomocnika z urzędu opinii o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej nie może być uznane za ostateczne rozstrzygnięcie o prawach i wolnościach skarżącego. Zakwestionował również ustalenie, zgodnie z którym sporządzenie przez pełnomocnika takiej opinii nie zamyka ostatecznie drogi do złożenia skargi konstytucyjnej oraz nie może doprowadzić do upływu ustawowego terminu do jej wniesienia. Jak stwierdził, z zakwestionowanych przepisów jednoznacznie wynika, że pełnomocnik ustanowiony z urzędu jest upoważniony do samodzielnej oceny tego, czy w sprawie zachodzą podstawy do złożenia skargi konstytucyjnej, co – jako niezgodne z demokratyczną zasada państwa prawnego i prawem do sądu – powinno być niedopuszczalne. Podkreślił również, że opinia pełnomocnika z urzędu nie podlega żadnej weryfikacji, a sam pełnomocnik nie ma kwalifikacji niezbędnych do zajmowania stanowiska sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Nie może więc orzekać o dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Ponadto w zażaleniu podkreślono, że skoro termin do wniesienia skargi konstytucyjnej biegnie m.in. od dnia doręczenia pełnomocnikowi z urzędu pisma o wyznaczeniu go do reprezentowania skarżącego do dnia złożenia przez niego opinii o braku podstaw do wniesienia skargi, to w wypadku sporządzania takiej opinii przez kilku kolejnych pełnomocników lub naruszenia przez pełnomocnika dwutygodniowego terminu do złożenia opinii do upływu terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK może dojść bez winy skarżącego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny analizuje te zarzuty sformułowane w zażaleniu, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego w rozpatrywanym zażaleniu skarżący nie przedstawił żadnych argumentów, które podałyby w wątpliwość przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, przedstawione w postanowieniu z 8 października 2014 r. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Trybunał słusznie stwierdził w szczególności, że zarzuty skarżącego są oczywiście bezzasadne, a sporządzenia przez pełnomocnika z urzędu opinii o braku podstaw do złożenia skargi konstytucyjnej nie można utożsamiać z orzekaniem o dopuszczalności wniesionej już skargi. W tym kontekście Trybunał przypomina, że Konstytucja nie gwarantuje prawa do bezpłatnego postępowania przed wszystkimi organami ani nie zapewnia każdemu w pełni bezpłatnej pomocy prawnej. Zasadą jest przynajmniej częściowe ponoszenie kosztów postępowania przez strony oraz korzystanie przez nie z pełnomocnika z wyboru. Jedynie w sytuacjach, w których strona postępowania wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów związanych z ustanowieniem takiego pełnomocnika, sąd może ustanowić dla niej pełnomocnika z urzędu. Jego zadaniem nie jest jednak – jak sugeruje skarżący – sporządzenie określonego pisma procesowego, lecz udzielenie stronie profesjonalnej pomocy prawnej, która może obejmować zarówno sporządzenie takiego środka, jak i wyjaśnienie przyczyn, które – zdaniem pełnomocnika – przemawiają przeciwko temu. Jak prawidłowo podkreślił Trybunał w postanowieniu z 8 października 2014 r. przygotowywana przez pełnomocnika opinia jest formą udzielenia skarżącemu bezpłatnej pomocy prawnej przyznanej mu z urzędu. Nie wyklucza ona natomiast skorzystania z pomocy adwokata z wyboru i wniesienia przez niego skargi w sprawie skarżącego. Jednocześnie Trybunał zauważa, że nieprawdziwe jest stwierdzenie skarżącego jakoby sporządzona przez pełnomocnika z urzędu opinia nie podlegała jakiejkolwiek kontroli sądowej. Artykuł 118 § 6 k.p.c. wyraźnie przewiduje bowiem możliwość stwierdzenia przez sąd, że opinia nie została sporządzona z zachowaniem zasad należytej staranności, oraz wyznaczenie w takiej sytuacji dla skarżącego innego adwokata lub radcy prawnego.

W zakwestionowanym postanowieniu Trybunał słusznie wskazał również, że określony w art. 118 § 5 k.p.c. termin dwóch tygodni, w ciągu których pełnomocnik wyznaczony z urzędu ma sporządzić opinię o braku podstaw do wniesienia skargi konstytucyjnej, w wystarczający sposób chroni skarżącego przed niezależnym od niego upływem trzymiesięcznego terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Pozostawia bowiem skarżącemu wystarczająco dużo czasu na złożenie wniosku o wyznaczenie kolejnego pełnomocnika z urzędu lub znalezienie pełnomocnika z wyboru, który zdecyduje się wnieść w jego imieniu skargę.

Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że w niniejszej sprawie skarżący nie wskazał, że sporządzenie opinii przez pełnomocnika doprowadziło do upływu terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, ani nie przedstawił ostatecznego rozstrzygnięcia, które by o tym świadczyło. W tym zakresie nie uprawdopodobnił więc naruszenia swoich konstytucyjnych wolności lub praw.

Ponadto Trybunał zauważa, że znaczna część argumentacji przedstawionej w zażaleniu dotyczy treści art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz jego zastosowania w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym i w poprzedzającym je postępowaniu w sprawie ustanowienia pełnomocnika w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. We wniesionej skardze skarżący nie sformułował jednak zarzutu niezgodności zakwestionowanej regulacji z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Odnoszące się do tego przepisu argumenty zażalenia pozostają więc bez związku z rozpatrywaną skargą i również nie podważają prawidłowości postanowienia z dnia 8 października 2014 r.

Wziąwszy powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.