W skardze konstytucyjnej z 19 września 2014 r. (data nadania) Wytwórnia Ekstraktów Słodowych sp. z o.o. w Wolsztynie (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 232 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. ‒ Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, ze zm.; dalej: p.p.s.a.) w zakresie, w jakim przepis ten „nie przewiduje możliwości zwrotu wpisu, jeżeli sąd działał w składzie niezgodnym z ustawą”, z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 w zw. z art. 10 i art. 176 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym sprawy. W wyroku z 19 grudnia 2012 r. (sygn. akt IV SA/Po 1075/12) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu (dalej: WSA), po rozpoznaniu skargi skarżącej przeciwko Staroście Wolsztyńskiemu w przedmiocie niewykonania wyroku tego sądu z 10 sierpnia 2011 r. (sygn. akt IV SA/Po 551/11) wymierzył staroście grzywnę w wysokości 1000 zł i stwierdził, że przewlekłe prowadzenie postępowania przez organ miało miejsce z rażącym naruszeniem prawa.

W piśmie z 18 listopada 2013 r. skarżąca złożyła w trybie art. 158 p.p.s.a. wniosek o rozstrzygnięcie wątpliwości co do treści wyroku WSA z 19 grudnia 2012 r. Postanowieniem z 3 grudnia 2013 r. (sygn. akt IV SA/Po 1075/12) WSA odmówił uwzględnienia tego wniosku.

Naczelny Sąd Administracyjny (dalej: NSA), po rozpatrzeniu zażalenia skarżącej na to orzeczenie, uznał w postanowieniu z 28 stycznia 2014 r. (sygn. akt II OZ 55/14), że zostało ono podjęte w składzie sprzecznym z przepisami prawa, co skutkowało nieważnością postępowania. W konsekwencji NSA uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi pierwszej instancji.

Skarżąca we wniosku z 14 lutego 2014 r. zwróciła się do NSA o rozstrzygnięcie o zwrocie kosztów sądowych w kwocie 100 zł z tytułu uiszczonego wpisu od zażalenia. NSA oddalił wniosek skarżącej uznając, że brak jest podstaw prawnych do zwrotu tego rodzaju kosztów między stronami, w szczególności nie ma ich w przepisach dotyczących zażalenia, ani w art. 203 i art. 204 p.p.s.a.

W postanowieniu z 25 lutego 2014 r. WSA odmówił dokonania wykładni wyroku z 19 grudnia 2012 r., a NSA postanowieniem z 8 kwietnia 2014 r. (sygn. akt II OZ 337/14) oddalił zażalenie skarżącej na to orzeczenie.

W piśmie z 28 kwietnia 2014 r. skarżąca wystąpiła do WSA o zwrot kosztów w kwocie 100 zł od zażalenia na postanowienie WSA z 25 lutego 2014 r.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu nie uwzględnił wniosku skarżącej, wskazując, że nie mogą znaleźć w sprawie zastosowania przepisy dotyczące zwrotu kosztów w postępowaniu zainicjowanym skargą oraz skargą kasacyjną (art. 200, art. 201, art. 203, art. 204 P.p.s.a.), gdyż skarżąca wniosła o zwrot wpisu od zażalenia. Nie może stanowić podstawy zwrotu wpisu również art. 232 § 1 P.p.s.a., dotyczący zwrotu wpisu od pism cofniętych lub odrzuconych, gdyż zażalenie skarżącej zostało oddalone.

Naczelny Sąd Administracyjny postanowieniem z 1 lipca 2014 r. (sygn. akt II OZ 644/14) oddalił zażalenie skarżącej na powyższe orzeczenie WSA.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady korzystania z tego środka ochrony wolności i praw sprecyzowane są w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Jak stanowi art. 46 ust. 1 ustawy o TK, skarżący może wnieść skargę konstytucyjną po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od dnia doręczenia mu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Skarżąca spółka kwestionuje konstytucyjność art. 232 § 1 p.p.s.a. w zakresie, w jakim przepis ten „nie przewiduje możliwości zwrotu wpisu, jeżeli sąd działał w składzie niezgodnym z ustawą”. Skarżąca wiąże więc naruszenie jej praw konstytucyjnych z faktem, że nie zwrócono jej wpisu od zażalenia na postanowienie WSA z 3 grudnia 2013 r., mimo że zostało ono uwzględnione z powodu orzekania przez sąd pierwszej instancji w niewłaściwym składzie.

W pierwszej kolejności, w kontekście treści zarzutu skargi konstytucyjnej, Trybunał stwierdza, że skarżąca niewłaściwie wskazała jako ostateczne orzeczenie o jej prawach postanowienie NSA z 1 lipca 2014 r. Wynika to z faktu, że na tym etapie postępowania nie rozstrzygano kwestii zwrotu wpisu od zażalenia na postanowienie WSA z 3 grudnia 2013 r., które zostało uwzględnione przez NSA z uwagi na orzekanie przez sąd pierwszej instancji w składzie sprzecznym z przepisami prawa. Orzeczeniem, w którym kwestię zwrotu tego wpisu prawomocnie rozstrzygnięto, było postanowienie NSA z 25 lutego 2014 r. W postanowieniu z 20 maja 2014 r. WSA wyraźnie wskazał, że przedmiotem tego orzeczenia jest wniosek skarżącej o zwrot wpisu od zażalenia na drugie postanowienie WSA odmawiające wykładni wyroku, czyli postanowienie z 25 lutego 2014 r., które podjęto w prawidłowym składzie. W konsekwencji postanowienie NSA z 1 lipca 2014 r. nie odnosiło się do problemu zwrotu wpisu od zażalenia na postanowienie podjęte w nieprawidłowym składzie. Dotyczyło ono wyłącznie zwrotu wpisu od zażalenia, które nie zostało uwzględnione. Orzeczenie to nie dotyczyło więc praw, których ochrony domaga się skarżąca w skardze konstytucyjnej.

Trybunał ustalił, że w rozpatrywanej sprawie ostatecznym orzeczeniem, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK, było postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 lutego 2014 r., w którym oddalono wniosek skarżącej o rozstrzygniecie o zwrocie wpisu od uwzględnionego zażalenia na postanowienie WSA z 3 grudnia 2013 r. W konsekwencji od daty doręczenia tego postanowienia rozpoczął bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Termin ten upłynął 13 czerwca 2014 r., a skargę wniesioną 19 września 2014 r. Trybunał uznaje za spóźnioną. Postępowanie sądowoadministracyjne zainicjowane wnioskiem skarżącej z 28 kwietnia 2014 r. nie dotyczyło praw, których ochrony domaga się w skardze konstytucyjnej; dlatego też pozostawało bez wpływu na bieg tego terminu.

Okoliczność ta jest samoistną podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej na podstawie art. 49 w związku z art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

Trybunał stwierdza ponadto, że wskazanie postanowienia NSA z 1 lipca 2014 r. jako ostatecznego orzeczenia w sprawie spowodowało, że skarga jest oczywiście bezzasadna. Skoro wniosek rozpatrywany w tym postępowaniu wpadkowym dotyczył wpisu od zażalenia, które zostało oddalone, nie mogło dojść do naruszenia przywołanych w skardze konstytucyjnych praw skarżącej. Skarżąca poniosła bowiem koszty postępowania odwoławczego, które dotyczyło postanowienia niewadliwego. Oparcie reguł zwrotu kosztów postępowania sądowego na zasadzie odpowiedzialności za wynik sprawy nie godzi w wymóg sprawiedliwej procedury sądowej.

Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał uznał, że ze względu na treść art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK nie było podstaw do nadania skardze dalszego biegu.

Na marginesie Trybunał stwierdził, że skarga konstytucyjna zawiera kilkuzdaniowe uzasadnienie, niespełniające wymogów z art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK. Choć skarżąca przywołała jako wzorce kontroli art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 1 w zw. z art. 10 i art. 176 ust. 2 Konstytucji, odniosła się w zasadzie tylko do art. 45 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca nie wyjaśniła, w jaki sposób art. 232 § 1 p.p.s.a. narusza zasadę demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji), zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), zasadę wynagrodzenia szkody za niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji), zasadę podziału i równowagi władz (art. 10 Konstytucji) i wymóg, by ustrój i właściwość sądów oraz postępowanie przed sądami określały ustawy (art. 176 ust. 2 Konstytucji).

Ponadto skarżąca błędnie uczyniła wzorcem kontroli konstytucyjności art. 2 Konstytucji, który nie jest źródłem praw podmiotowych oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji, który nie jest wzorcem samoistnym.

Wynikająca z art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego nie jest samoistnym źródłem praw podmiotowych, których ochrony skarżąca mogłaby domagać się w skardze konstytucyjnej. Zasada ta wyznacza jedynie standard kreowania wolności i praw przez ustawodawcę oraz standard korzystania z nich, nie wprowadzając konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. orzeczenia TK z: 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12 oraz 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Ze względu na sposób sformułowania uzasadnienia nie jest możliwe zrekonstruowanie konkretnego konstytucyjnego prawa podmiotowego, które miałoby zostać naruszone.

Podobne zastrzeżenia należy sformułować co do możliwości powołania art. 32 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli.

Trybunał Konstytucyjny, w wydanym w pełnym składzie postanowieniu z 24 października 2001 r., stwierdził: „Uznając więc prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia«, tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skarżąca nie doprecyzowała również w odniesieniu do tego wzorca naruszonego prawa podmiotowego jej przysługującego.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji, art. 49 w zw. z art. 46 ust. 1, art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o TK, postanowił jak w sentencji.