W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 5 maja 2014 r. Z.M. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 898 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121; dalej: k.c.) – rozumianego „w ten sposób, że ogranicza (jako przesłankę odwołania darowizny) pojęcie rażącej niewdzięczności obdarowanego będącego osoba obcą w stosunku do darczyńcy do braku zachowań sprzecznych z prawem karnym (noszących znamiona przestępstwa lub wykroczenia) przeciwko darczyńcy, a wyłącza zachowania niezgodne ze stosunkiem cywilnoprawnym łączącym strony wynikającym z poczynienia darowizny z poleceniem, a także eliminującym z zakresu tego pojęcia zachowania obdarowanych sprzeczne z przyjętymi zobowiązaniami obdarowanych wobec darczyńcy i wyrządzające szkodę moralną i majątkową darczyńcy” – z art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 32, a także z art. 45 w związku z art. 2 i art. 7 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Skarżąca dokonała darowizny lokalu mieszkalnego na rzecz dwojga repatriantów z Kazachstanu, którzy zobowiązali się go wyremontować i sprowadzić do Polski członków swojej rodziny. Ponieważ obdarowani nie wywiązali się z tych zobowiązań i zamierzali sprzedać lokal, skarżąca poinformowała ich o odwołaniu darowizny oraz wniosła powództwo o zobowiązanie obdarowanych do zwrotu darowanego lokalu. Wyrokiem z 13 września 2013 r. (sygn. akt I C 416/12) Sąd Rejonowy w Bolesławcu – I Wydział Cywilny oddalił powództwo, a wyrokiem z 9 stycznia 2014 r. (sygn. akt II Ca 835/13) Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze – II Wydział Cywilny Odwoławczy oddalił apelację, którą skarżąca wniosła od tego rozstrzygnięcia. Wyrok sądu drugiej instancji został doręczony skarżącej 5 lutego 2014 r.

W skardze konstytucyjnej skarżąca stwierdziła, że odwołała darowiznę z powodu niewywiązania się przez obdarowanych z zobowiązań podjętych przez nich w umowie darowizny i w dodatkowym oświadczeniu oraz z powodu niewykonania poleceń zawartych w samym akcie darowizny. Zdaniem skarżącej sądy obu instancji, które uznały odwołanie darowizny za bezskuteczne, nie rozpoznały istoty sprawy. Nie przeprowadziły bowiem analizy przesłanek odwołania darowizny, jej charakteru oraz powodów jej dokonania przez skarżącą. Niesłusznie uznały też za prawdziwe twierdzenia strony przeciwnej. Tym samym – zdaniem skarżącej – sądy w rażący sposób naruszyły jej prawo do sprawiedliwego rozpoznania sprawa wynikające z art. 45 Konstytucji, a także jej prawo własności i prawa majątkowe wynikające z umowy cywilnoprawnej (art. 64 Konstytucji). Skarżąca podkreśliła, że celem dokonanej przez nią darowizny było ułatwienie repatriantom z Kazachstanu osiedlenia się w Polsce, nie zaś przysporzenie korzyści materialnej obdarowanym. Zamiar sprzedaży przez obdarowanych otrzymanego mieszkania oraz niesprowadzenie do Polski rodziny powinno więc być – jej zdaniem – uznane za rażącą niewdzięczność w rozumieniu zakwestionowanego przepisu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia wolności lub praw wskazanych jako podstawa skargi konstytucyjnych. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą, złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów będących przedmiotem wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. Skarżący musi przy tym wykazać, że ingerencja ta była skutkiem niekonstytucyjności przepisu zastosowanego przy rozpatrywaniu ich sprawy, nie zaś niewłaściwego zastosowania tego przepisu przez orzekające w sprawie organy. Celem skargi jest bowiem usunięcie z systemu prawa niekonstytucyjnej normy, której stosowanie skutkuje naruszeniem chronionych konstytucyjnie praw lub wolności. Rozpatrując skargę, Trybunał Konstytucyjny nie pełni funkcji kolejnej instancji odwoławczej, nie bada zgodności z prawem i słuszności rozstrzygnięć dokonanych przez orzekające organy. Nie posiada bowiem kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, lecz jedynie do oceny konstytucyjności tych przepisów.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz z ustawy o TK. Zarzuty skarżącej dotyczą bowiem nieprawidłowego – jej zdaniem – stosowania prawa, nie zaś niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu.

Skarżąca nie zakwestionowała samej możliwości odwołania darowizny, sposobu sformułowania przesłanek jej odwołania (art. 898 § 1 k.c.), ani też zasad zwrotu przedmiotu odwołanej darowizny (art. 898 § 2 k.c.), lecz prawidłowość oceny zaistnienia przesłanki „rażącej niewdzięczności” obdarowanych względem darczyńcy dokonanej w jej sprawie. Wskazała w szczególności, że sądy nie rozpoznały istoty tej sprawy, gdyż nie przeprowadziły analizy stosunku prawnego łączącego ją z obdarowanymi oraz powodów dokonania przez nią darowizny, co – jej zdaniem – doprowadziło do „całkowitego wypaczenia pojęcia rażącej niewdzięczności przez sądy obu instancji” (s. 6 skargi). Skarżąca zarzuciła również, że sądy te, opierając się na twierdzeniach obdarowanych, dokonały nieprawidłowych ustaleń faktycznych oraz mylnej interpretacji art. 898 k.c. Podkreśliła, że w jej przekonaniu zachowanie obdarowanych, które doprowadziło do odwołania przez nią darowizny, z pewnością należy zakwalifikować jako rażącą niewdzięczność w rozumieniu zaskarżonego przepisu, a ustalenie to jest oczywiste „dla każdego rozsądnie myślącego człowieka, kierującego się zasadami słuszności” (s. 11 skargi). Skarżąca przedstawiła też obszernie okoliczności faktyczne sprawy, które jej zdaniem przesądzają o takiej konkluzji.

Tak sformułowane zarzuty dotyczą sfery stosowania prawa. Skarżąca domaga się bowiem de facto by Trybunał dokonał kontroli prawidłowości orzeczeń wydanych w jej sprawie przez sądy obu instancji, nie zaś kontroli konstytucyjności art. 898 k.c. Trybunał Konstytucyjny nie posiada jednak kompetencji do oceny prawidłowości stosowania prawa przez sądy i inne organy. Na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ustalenie, że zarzuty skargi dotyczą sfery stosowania prawa stanowi samodzielną przesłankę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W związku z powyższym, Trybunał Konstytucyjny, działając na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.