1. Pismem z 6 maja 2005 r. Sąd Okręgowy w Kielcach, na podstawie postanowienia wydanego 18 lutego 2005 r., zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, dotyczącym zgodności rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe) i § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie wieku emerytalnego pracowników) z art. 116 ust. 5, art. 117 ust. 5 i art. 194 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS) oraz z art. 87 ust. 1 i art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Wątpliwość prawna, która stanowiła podstawę do wystąpienia z pytaniem prawnym, powstała na tle następującego stanu faktycznego.

1.1. Decyzją z 8 listopada 2003 r. ZUS Oddział w Kielcach odmówił przyznania wnioskodawcy Bogusławowi Kwiecińskiemu prawa do wcześniejszej emerytury. Decyzja była odmowna, ponieważ wnioskodawca nie przedstawił dowodów w postaci świadectw pracy wskazujących na okres zatrudnienia w szczególnych warunkach przez co najmniej 15 lat. W oparciu o § 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników ZUS stwierdził, że do przyznania świadczenia niezbędne jest przedstawienie świadectw pracy potwierdzających zatrudnienie. Jedynie w postępowaniu odwoławczym dopuszczalne jest ustalenie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach na podstawie innych dowodów niż zaświadczenia zakładu pracy.

1.2. W ocenie Sądu Okręgowego w Kielcach przewidziane w kwestionowanych rozporządzeniach ograniczenia dowodowe utrudniają dochodzenie przed organami emerytalnymi i rentowymi roszczeń należnych ubezpieczonym oraz wpływają na przedłużenie postępowania. Ponadto oba kwestionowane rozporządzenia są w praktyce uzupełniane przez wytyczne lub pisma okólne wydawane przez Zakłady Ubezpieczeń Społecznych, co wykracza poza upoważnienie ustawowe.

Postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe przed organami administracyjnymi, jakimi są oddziały ZUS, odbywa się według przepisów ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego, chyba że ustawa o emeryturach i rentach z FUS stanowi inaczej.

Zdaniem Sądu Okręgowego w Kielcach, ustawa o emeryturach i rentach z FUS nie określa szczegółowych zasad postępowania przed organami rentowymi, a zwłaszcza przeprowadzania dowodów. Art. 116 ust. 5 i art. 123 zawiera upoważnienia dla ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego do określenia w drodze rozporządzenia, jakie dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości powinny być dołączone do wniosku o przyznanie świadczeń oraz do określenia szczegółowego trybu postępowania w sprawach o świadczenia przewidziane w ustawie. Rozporządzenia wykonawcze do tej pory nie zostały wydane.

1.3. Na mocy art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z FUS pozostały w mocy zakwestionowane przepisy wykonawcze, jeżeli nie są sprzeczne z przepisami tejże ustawy. Obowiązują więc ograniczenia dowodowe przewidziane w rozporządzeniach Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń i z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd pytający kwestionuje w szczególności ograniczenia dowodowe wynikające z § 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników oraz z § 20 i § 21 rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe.

Zgodnie z treścią § 20 „środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty są: 1) dla pracowników – zaświadczenie zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy dotyczące okresów zatrudnienia i wysokości osiąganych zarobków (…)”, a z § 21 wynika, że: „1. Środkiem dowodowym, stwierdzającym okresy zatrudnienia, są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. 2. Zaświadczenie zakładu pracy powinno w szczególności zawierać imię i nazwisko osoby, której dotyczy, datę podjęcia i ustania zatrudnienia oraz rodzaj wykonywanej czynności. 3. Zaświadczenia wydane przed dniem 1 grudnia 1958 r. są środkiem dowodowym, chociażby nie odpowiadały wszystkim warunkom określonym w ust. 2, jeżeli nie ma wątpliwości co do ich autentyczności. 4. Jeżeli pracownik ubiega się o przyznanie emerytury lub renty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. 5. Środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia mogą być również legitymacje służbowe, legitymacje związków zawodowych, umowy o pracę, wpisy w dowodach osobistych oraz pisma kierowane przez zakłady pracy do pracownika w czasie trwania zatrudnienia (np. o powołaniu, mianowaniu, angażowaniu, zwolnieniu, wyróżnieniu, udzieleniu urlopu)”.

1.4. Sąd Okręgowy w Kielcach stwierdza, że przyjęta konstrukcja prawna powoduje, że organ rentowy nie prowadzi postępowania dowodowego z innych dowodów, np. akt osobowych pracownika lub kartotek zarobkowych. Sąd wskazał przypadki ubiegania się ubezpieczonego o zaliczenie okresu pracy młodocianego w czasie uczęszczania do zasadniczych szkół zawodowych w okresie przed 1 stycznia 1975 r., podkreślając, że oddziały ZUS nie dopuszczają możliwości przeprowadzania innych dowodów w celu ustalenia pracy młodocianego. Akceptowana jest jedynie umowa o pracę zawarta pomiędzy młodocianym pracownikiem i zakładem pracy, w którym odbywał on praktyczną naukę zawodu. W tego rodzaju sprawach wydawana jest negatywna decyzja i ubezpieczony odsyłany jest na drogę odwoławczego postępowania sądowego. Organ administracyjny nigdy nie przeprowadzi np. dowodu z opinii biegłego księgowego w celu ustalenia podstawy wymiaru świadczenia przy uwzględnieniu danych zamieszczonych w kartotekach zarobkowych, mimo że art. 75 i następne w związku z art. 180 k.p.a. nakazują dopuścić jako dowód wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. W szczególności dowodem mogą być dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny.

Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. zostały wydane na podstawie bardzo ogólnikowych upoważnień ustawowych i są sprzeczne z k.p.a., w którym w sposób szczegółowy uregulowane są zasady postępowania dowodowego.

Na skutek wprowadzenia ograniczeń dowodowych w aktach wykonawczych Rady Ministrów, nie zachowana została spójność z zasadami postępowania określonymi w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

2. Pismem z 15 lipca 2005 r. stanowisko w sprawie przedstawił Prezes Rady Ministrów, wnosząc o orzeczenie, że:

– rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) i § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) są zgodne z art. 116 ust. 5, art. 117 ust. 5 i art. 194 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) oraz z art. 92 ust. 1 i art. 87 ust. 1 Konstytucji,

– bądź o orzeczenie – alternatywnie – o umorzeniu postępowania.

2.1. Postępowanie w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe uregulowane zostało zarówno w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, jak i w przepisach proceduralnych rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe oraz w postanowieniach rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników.

Do postępowania w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe, toczących się przed organami rentowymi, mają zastosowanie przepisy art. 115-128 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, § 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników, jak również rozporządzenie w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe.

Zgodnie z art. 180 k.p.a., w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych mają zastosowanie także przepisy k.p.a., chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach.

2.2. Ograniczenia w zakresie dokumentowania prawa do świadczenia, wprowadzone przepisami obu rozporządzeń oraz przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS, mają na celu „wzmocnienie” wiarygodności danych o zatrudnieniu, które powinny zawierać informacje zarówno o zatrudnieniu jak również o charakterze pracy i zajmowanym stanowisku oraz inne okoliczności, od których uzależnione jest przyznanie prawa do świadczenia.

Konieczność wykazania przez pracodawcę informacji o charakterze wykonywania pracy czy też wysokości zarobków wynika zarówno z § 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników, § 21 ust. 4 rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, jak i z art. 125a ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

2.3. Prezes Rady Ministrów podkreślił, że przepis art. 117 ust. 1 powołanej ustawy wyłącza możliwość potwierdzenia zeznaniami świadków przepracowanych przez ubezpieczonego okresów składkowych, do których należy zaliczyć okresy ubezpieczenia z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wyjątek od tej zasady ustawodawca przewidział jedynie względem okresów świadczenia pracy po 1956 r. na rzecz organizacji politycznych i związków zawodowych, nielegalnych w rozumieniu przepisów obowiązujących do kwietnia 1989 r., które zgodnie z art. 117 ust. 4 mogą zostać udowodnione odpowiednimi dokumentami lub zeznaniami świadków.

Rozporządzeniem w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe Rada Ministrów określiła środki dowodowe, jakie powinny być dołączone do wniosku, które mają na celu stwierdzenie okoliczności uzasadniających przyznanie świadczenia. Zgodnie z § 21 ust. 1, 4 i 5 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy wydane na podstawie posiadanych dokumentów oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. Jeżeli pracownik ubiega się o przyznanie emerytury lub renty z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, zaświadczenie powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach. Środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia mogą być również: legitymacja służbowa, legitymacja związków zawodowych, umowy o pracę, wpisy w dowodach osobistych oraz pisma kierowane do pracownika przez zakłady pracy w czasie trwania zatrudnienia. Likwidacja zakładu pracy i wynikająca z tego tytułu niemożność uzyskania właściwego zaświadczenia nie może stanowić przesłanki dla odmowy przyznania świadczenia w przypadku przedstawienia przez zainteresowanego przykładowo kserokopii karty wynagradzania poświadczonej przez pracownika archiwum, w którym przechowywana jest dokumentacja zlikwidowanego zakładu pracy.

Regulacja § 22 stanowi wyjątek od przepisu § 21 wymienionego rozporządzenia i przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji, zniszczenia dokumentów, klęsk żywiołowych, a legitymacji ubezpieczeniowej z powodu jej zagubienia lub zniszczenia.

Oba rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. zostały utrzymane w mocy na podstawie art. 194 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w zakresie, w jakim ich postanowienia nie pozostają w sprzeczności z przepisami ustawy, i w takim zakresie są stosowane. Przepisy upoważniające do ich wydania już nie obowiązują. Wydawane natomiast przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych pisma uzupełniające i ułatwiające postępowanie dowodowe nie są przekroczeniem delegacji ustawowej. Wytyczne zawarte w tych pismach nie są częścią uregulowań zawartych w samym akcie wykonawczym.

Uwzględniając specyfikę postępowania w sprawach ubezpieczeń społecznych, jak też przedstawione okoliczności, Prezes Rady Ministrów uznał kwestionowane przepisy rozporządzeń Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. za zgodne z przytoczonymi w pytaniu prawnym przepisami ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a tym samym z przepisami Konstytucji.

2.4. Jednocześnie Prezes Rady Ministrów podkreślił, że zgodnie z art. 3 ustawy z dnia l sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.) każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.

W niniejszej sprawie ograniczenia dowodowe zawarte w rozporządzeniach Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. dotyczą wyłącznie postępowania przed organami emerytalnymi i rentowymi, natomiast w postępowaniu odwoławczym przed sądem okoliczności mające wpływ zarówno na prawo do świadczeń, jak i na ich wysokość mogą być udowodnione wszelkimi środkami dowodowymi, w tym również dowodem z zeznań świadków i z przesłuchania stron. Zgodnie z przepisem art. 473 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron.

W opinii Prezesa Rady Ministrów legitymacja sądu do przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania, determinowana uzależnieniem rozstrzygnięcia sprawy przed nim się toczącej od odpowiedzi na to pytanie, budzi wątpliwości. Wszelkie ograniczenia, na jakie sąd powołuje się w swoim wystąpieniu do Trybunału, dotyczą wyłącznie postępowania przed organami rentowymi. Nie mają one jednak wpływu na wyjaśnienie i ustalenie stanu faktycznego oraz wydanie stosownego orzeczenia w postępowaniu sądowym, w którym ustawodawca pozostawił do dyspozycji sądu wszelkie środki dowodowe. Prawidłowość rozstrzygnięcia w sprawie pozostaje zatem niezależna od odpowiedzi na pytanie prawne dotyczące postępowania prowadzonego w innym trybie.

Z tych względów Prezes Rady Ministrów wniósł – alternatywnie – o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.

3. Pismem z 30 sierpnia 2005 r. stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny, wnosząc o umorzenie postępowania w związku z niedopuszczalnością orzekania.

Zdaniem Prokuratora Generalnego, przedstawione przez Sąd Okręgowy w Kielcach pytanie prawne nie spełnia warunków określonych w art. 193 Konstytucji i art. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Zgodnie z tymi przepisami – każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Dopuszczalność przedstawienia pytania prawnego jest uwarunkowana trzema przesłankami: podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną.

Przedstawione pytanie prawne spełnia przesłankę podmiotową. Skład orzekający Sądu Okręgowego wykazał, że jest właściwy do rozpoznania sprawy, w związku z którą wystąpił z pytaniem prawnym. Spełniona została również przesłanka przedmiotowa, bo pytanie prawne dotyczy aktu normatywnego podlegającego ocenie przez Trybunał Konstytucyjny.

Natomiast nie została spełniona przesłanka funkcjonalna. Wystąpienie z pytaniem wymaga wykazania, że od odpowiedzi na nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. W niniejszej sprawie sąd nie jest ograniczony w przeprowadzeniu takich dowodów, które uzna za konieczne dla ustalenia, czy odwołujący się od decyzji organu emerytalnego i rentowego podmiot ma wymagany okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ograniczenia dowodowe w postępowaniu przed organami ZUS nie mają bowiem wpływu na treść wyroku sądu rozpoznającego odwołanie od decyzji.

Cechą charakterystyczną zainicjowanej pytaniem prawnym kontroli przepisów przez Trybunał Konstytucyjny jest wykazanie określonej zależności między odpowiedzią na pytanie prawne a rozstrzygnięciem rozpoznawanej sprawy. Taka zależność w niniejszej sprawie nie zachodzi.

Z powyższych względów Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przesłanki niezbędne do wystąpienia z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego określa art. 193 Konstytucji oraz art. 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zgodnie z treścią wskazanych przepisów przedstawienie przez sąd pytania prawnego w kwestii zgodności aktu normatywnego (przepisu prawnego) z Konstytucją, z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami jest dopuszczalne i konieczne zarazem wyłącznie w sytuacji, gdy sąd powziął przekonanie, iż niezgodność ta dotyczy właśnie tego aktu normatywnego (przepisu prawnego), który ma być podstawą rozstrzygnięcia w sprawie rozpoznawanej przez ten sąd. Przedmiotem pytania prawnego sądu nie może być jakikolwiek akt normatywny, a zwłaszcza akt normatywny, który nie ma bezpośredniego znaczenia dla rozstrzygnięcia w rozpoznawanej przez sąd sprawie i z tej przyczyny nie będzie podstawą prawną rozstrzygnięcia.

Kontrola konstytucyjności aktu normatywnego w trybie pytania prawnego uzależniona jest zatem od istotności kwestii prawnej.

Zadający pytanie prawne Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach nie wykazał tej zależności, skupiając się na uzasadnieniu niezgodności zakwestionowanych przepisów z powołanymi wzorcami. Tymczasem z nakazu wskazania przez sąd, „w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy”, wynika procesowy obowiązek uzasadnienia związku pytania z rozstrzygnięciem sprawy. Gdyby ocena istotności pytania prawnego wiązała się z koniecznością analizy akt sprawy w celu ustalenia istnienia lub braku kwestii konstytucyjnej, mającej znaczenie dla prognozy rozstrzygnięcia, to trzeba byłoby uznać ją za ingerencję w sferę sędziowskiej niezawisłości i tym samym wykluczyć (Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Warszawa 1999, Wydawnictwo Sejmowe, s. 117).

Kwestionowane w pytaniu prawnym ograniczenia dowodowe zawarte w przepisach obu zaskarżonych rozporządzeń dotyczą wyłącznie postępowania przed organami emerytalnymi i rentowymi, natomiast nie rozciągają się na postępowanie odwoławcze (sądowe). Zgodnie bowiem z art. 473 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodów ze świadków i przesłuchania stron.

Sformułowane konstytucyjnie i ustawowo wymogi wystąpienia przez sąd z inicjatywą kontroli konstytucyjności prawa (pytanie prawne) są określone szerzej aniżeli w przypadku skargi konstytucyjnej. W postępowaniu w trybie skargi konstytucyjnej z art. 79 Konstytucji wynika nakaz wskazania aktu normatywnego, „na podstawie którego” orzeczono ostatecznie o wolnościach, prawach lub obowiązkach konstytucyjnych. Natomiast sąd zadający Trybunałowi pytanie prawne może jako przedmiot wątpliwości wskazać każdy przepis, którego wykorzystanie jako podstawy rozstrzygnięcia sąd rozważa w trakcie interpretacji i stosowania prawa.

W świetle tych uwag oraz uwzględniając fakt, że zależność – o której mowa w art. 193 Konstytucji – rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed sądem od odpowiedzi na pytanie prawne ma charakter szerszy i mniej skonkretyzowany niż wymaganie dotyczące skargi konstytucyjnej, należy uznać, że w rozpatrywanej sprawie nie zachodzi sytuacja, w której istnieje uzasadniona konieczność uczynienia przedmiotem rozstrzygnięcia Trybunału odpowiedzi na pytanie prawne dotyczące wskazanych przepisów. W postępowaniu sądowym nie ma bowiem ograniczeń dowodowych, na które wskazuje sąd przedstawiający pytanie prawne. Ograniczenia te są stosowane jedynie w postępowaniu przed organami ZUS, nie mogą mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia sądowego. W postępowaniu przed sądem możliwe jest przeprowadzenie dowodów, które sąd uzna za konieczne dla ustalenia, czy odwołujący się podmiot faktycznie ma wymagany do przyznania świadczenia okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.

Konkludując, należy stwierdzić, że nie istnieje zależność między treścią pytania prawnego (przepisy rozporządzenia) a możliwością orzekania przez sąd. Oznacza to, że nie jest spełniona istotna przesłanka możliwości udzielenia odpowiedzi na pytanie prawne i z tego względu postępowanie należało umorzyć.

2. Umarzając postępowanie, Trybunał Konstytucyjny zwraca jednocześnie uwagę na przedstawiony w pytaniu prawnym problem pozostawienia w obowiązującym porządku prawnym aktów wykonawczych wydanych na podstawie już nieobowiązujących przepisów.

Sąd Okręgowy w Kielcach kwestionuje przepisy rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i § 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników.

Zgodnie z ogólną regułą walidacyjną utrata mocy obowiązującej ustawy upoważniającej do wydania aktów wykonawczych oznacza, że tracą moc obowiązującą także akty wykonawcze wydane na podstawie i w celu wykonania tej ustawy. Kwestionowane w pytaniu prawnym rozporządzenia zostały wydane na podstawie nieobowiązujących już aktów prawnych (ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin; Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), jednakże na podstawie art. 194 ustawy o rentach i emeryturach z FUS utrzymały moc obowiązującą pod warunkiem, że nie pozostają w sprzeczności z przepisami ustawy.

Praktyka utrzymywania w mocy przepisów wykonawczych, wydanych na podstawie aktu, który utracił moc obowiązującą, nie jest wprawdzie praktyką niedopuszczalną, nie jest jednak praktyką właściwą.

Trybunał Konstytucyjny podziela zdanie zaakcentowane w pytaniu prawnym Sądu Okręgowego w Kielcach o potrzebie wydania nowych aktów wykonawczych. Obowiązek ten wyraźnie wynika z art. 117 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS i powinien zostać zrealizowany. Wyrażone w nim upoważnienie należy do upoważnień obligatoryjnych, o czym świadczy sformułowanie, że minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego „określa” rodzaje dowodów niezbędnych do ustalenia prawa i wysokości świadczeń w przypadku, gdy konto ubezpieczonego nie zawiera tych informacji. Takie sformułowanie jest zatem równoznaczne z powstaniem po stronie organu uprawnionego obowiązku wydania stosownych aktów wykonawczych.

Trybunał Konstytucyjny sygnalizuje potrzebę wykonania, wyrażonego w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, obowiązku wydania aktów wykonawczych.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.