1. W skardze konstytucyjnej, sporządzonej przez adwokata i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 27 czerwca 2014 r. (data nadania), T.T. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 6, art. 180 § 2 oraz art. 226 ustawy z dnia 6 sierpnia 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) w zakresie, w jakim przepis ten ogranicza realizację prawa do obrony oskarżonego, będącego radcą prawnym, związanego tajemnicą zawodową, przez brak możliwości zwolnienia przez sąd z obowiązku jej dochowania na wniosek samego oskarżonego, z art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą.

2.1. Skarżący, będący oskarżonym o przestępstwa określone w art.: 18 § 1 w zw. z art. 296 § 2 i 3 w zw. z art. 12 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) oraz 286 § 1 w zw. z art. 294 § 1 i art. 272 – 273 w zw. z art. 11 § 2 i w zw. z art. 12 k.k., w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Wrocławiu – III Wydział Karny (sygn. akt III K 148/12) zwrócił się do tego sądu z wnioskami z 24 marca 2014 r. o zwolnienie go jako radcy prawnego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej obejmującej określone okoliczności, na które rozciąga się tenże obowiązek.

2.2. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – III Wydział Karny na rozprawie prowadzonej 28 marca 2014 r. postanowieniem nie uwzględnił wniosków skarżącego. W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd podkreślił, że skarżący jako oskarżony w procesie karnym nie jest związany tajemnicą zawodową i może składać wyjaśnienia oraz ujawniać sporządzone przez siebie dokumenty, także te dotyczące okoliczności na jakie rozciąga się obowiązek zachowania tej tajemnicy. Postanowienie to nie podlega zaskarżeniu.

3. W dniu 27 czerwca 2014 r. (data nadania) skarżący wniósł skargę konstytucyjną, w której zakwestionował zgodność art. 6, art. 180 § 2 oraz art. 226 k.p.k. w zakresie w jakim przepisy te ograniczają realizację prawa do obrony oskarżonego, będącego radcą prawnym i związanego tajemnicą zawodową, poprzez brak możliwości zwolnienia przez sąd z obowiązku jej dochowania na wniosek samego oskarżonego z art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji. W przekonaniu skarżącego nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której to on sam, będąc oskarżonym, decyduje o zakresie ujawnienia tajemnicy zawodowej radcy prawnego. Dodatkowo podnosi on, że konieczność zachowania tajemnicy zawodowej narusza jego prawo do obrony osobistej i prawo do rzetelnego sądu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki określone przez prawo. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być merytorycznie rozpoznawane przez Trybunał Konstytucyjny.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzuty niezgodności art. 6 („oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć”), art. 180 § 2 („osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.”) i art. 226 k.p.k. („W kwestii wykorzystania dokumentów zawierających informacje niejawne lub tajemnicę zawodową, jako dowód w postępowaniu karnym, stosuje się odpowiednio zakazy i ograniczenia określone w art. 178 – 181. Jednakże w postępowaniu przygotowawczym o wykorzystaniu, jako dowodów, dokumentów zawierających tajemnicę lekarską decyduje prokurator”) w zakresie wskazanym przez skarżącego z art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji należy uznać za oczywiście bezzasadne.

2.1. W doktrynie polskiego procesu karnego oraz w orzecznictwie zgodnie przyjmuje się, że tajemnica zawodowa, w tym radcy prawnego, nie ma charakteru absolutnego. Oznacza to, że w ściśle określonych okolicznościach radcę prawnego można zwolnić z obowiązku zachowania tajemnicy określonej w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. 1982, Nr 19, poz. 145; ze zm.; dalej u.r.p.). Będzie tak zwłaszcza w sytuacji uregulowanej w art. 180 § 2 k.p.k., który stanowi lex specialis w odniesieniu do postanowień u.r.p. (zob. wyrok TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/2003, OTK ZU nr 2004/10/A poz. 107). Zgodnie z tym przepisem sąd może wyrazić zgodę na przesłuchanie radcy prawnego w sprawie faktów objętych tajemnicą zawodową, tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. Inaczej jednak będzie się przedstawiała sytuacja procesowa oskarżonego, który jest radcą prawnym. W takim przypadku dochodzi do swoistego konfliktu wartości wynikających z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej i prawa do obrony. Oczywiste jest, że gwarancje wynikające z prawa do obrony są nadrzędne. Oznacza to, że radca prawny występujący jako oskarżony w procesie karnym nie jest zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej w zakresie niezbędnym do prowadzenia obrony (zob. uchwała SN z 26 listopada 1962 r., VI KO 61/62, OSNKW z 1963 r. nr 7– 8, poz. 157). Wynikające z prawa do obrony uprawnienie oskarżonego do składania wyjaśnień w toku postępowania karnego (art. 175 §1 k.p.k.) oznacza, że przedmiotem swoich depozycji oskarżony może uczynić także okoliczności objęte tajemnicą zawodową. Trybunał Konstytucyjny zaznacza jednocześnie, że tylko od oskarżonego zależy to, jak wykorzysta informacje dotychczas chronione tajemnicą zawodową. Stanowisko, zgodnie z którym organ procesowy miałby zwalniać oskarżonego od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, jest całkowicie nieuprawnione. Rodziłoby to obawy o to, że próbuje się limitować zakres wyjaśnień oskarżonego w ramach przysługującego mu prawa do obrony (zob. M. Klejnowska, Oskarżony jako osobowe źródło informacji o przestępstwie, Kraków 2004, s. 145; M. Rusinek, Tajemnica zawodowa i jej ochrona w polskim procesie karnym, Warszawa 2007, s. 137 i n.).

2.2. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego zarzut niezgodności art. 6, art. 180 § 2 oraz art. 226 k.p.k. z art. 31 ust. 3, art. 42 ust. 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji należy, w kontekście powyższych rozważań, uznać za oczywiście bezzasadny. Przez cały czas trwania postępowania karnego skarżący mógł w sposób nieskrępowany realizować przysługujące mu prawo do obrony. Wątpliwości i obawy skarżącego dotyczące wykorzystania okoliczności objętych tajemnicą zawodową na potrzeby prowadzenia obrony nie mogą przesądzać o niekonstytucyjności takiego rozwiązania. Tym bardziej że w toku postępowania skarżący został pouczony przez sąd, że „jako oskarżony nie jest związany tajemnicą zawodową i może składać wyjaśnienia oraz ujawniać sporządzone przez siebie dokumenty, także na okoliczności na jakie rozciąga się obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej”. W związku z powyższym należy stwierdzić, że skarżący dokonał świadomego wyboru w zakresie wykorzystania informacji objętych tajemnicą zawodową.

3. Zgodnie z art. 47 ustawy o TK skarga – poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego – powinna zawierać m.in. dokładne określenie ustawy lub innego aktu prawnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji i wobec którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją. W konsekwencji aby skargę konstytucyjną można było uznać za dopuszczalną, musiałaby występować ścisła relacja pomiędzy treścią orzeczenia, zaskarżonym przepisem aktu normatywnego a postawionym zarzutem niezgodności tego przepisu z określoną normą konstytucyjną.

3.1. W rozpatrywanej sprawie skarżący zakwestionował regulacje prawa procesowego, tj. art. 6, art. 180 § 2 oraz art. 226 k.p.k. w zakresie, w jakim ograniczają – jego zdaniem – realizację prawa do obrony oskarżonego, będącego radcą prawnym i związanego tajemnicą zawodową, przez brak możliwości zwolnienia przez sąd z obowiązku jej dochowania na wniosek samego oskarżonego. Tymczasem wskazane przez niego art. 180 § 2 oraz art. 226 k.p.k. nie były normatywną podstawą postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 28 marca 2014 r., z którym skarżący wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności. Wspomniane przepisy regulują możliwość zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej – w tym kwestię wykorzystania dokumentów zawierających tę tajemnicę – osoby, które w procesie karnym występują w charakterze świadka, a nie w charakterze oskarżonego. Jak już wcześniej podkreślono, sytuacja procesowa oskarżonego i świadka w zakresie obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej jest zupełnie inna.

W związku z powyższym – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z powodu niedopuszczalności orzekania.