W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 30 października 2013 r. (data nadania) Przedsiębiorstwo Komunikacyjno- Spedycyjne Tychy Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 8, art. 13 i art. 20 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych (Dz. U. Nr 50, poz. 424, ze zm.; dalej: ustawa z 2003 r.), uchylonej przez ustawę z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (Dz. U. Nr 81, poz. 530, ze zm.; dalej: ustawa z 2010 r.), oraz art. 15, art. 29 i art. 31 ustawy z 2010 r. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 47 oraz art. 51 ust. 1 i 4 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Dnia 12 stycznia 2007 r. skarżąca zawarła umowę przewozu rzeczy. Przewoźnik wykonał usługę 15 stycznia 2007 r. i wyznaczył skarżącej termin zapłaty wynagrodzenia, który upływał 5 marca 2007 r. (zgodnie z fakturą wystawioną 19 stycznia 2007 r.). Pismem z 18 listopada 2009 r. poinformowano skarżącą o przekazaniu przez przewoźnika do Krajowego Rejestru Długów – Biura Informacji Gospodarczej S.A. (dalej: Krajowy Rejestr Długów) informacji o niezapłaconym przez nią zobowiązaniu oraz o możliwości usunięcia danych z rejestru po całkowitej spłacie zadłużenia. Skarżąca wezwała przewoźnika oraz Krajowy Rejestr Długów do natychmiastowego usunięcia wpisu dotyczącego jej zobowiązania, a następnie wystąpiła do Sądu Rejonowego w Cieszynie z powództwem o nakazanie wykreślenia tego wpisu z rejestru długów. Postanowieniem z 19 lutego 2010 r. (sygn. akt I C 80/10) Sąd Rejonowy w Cieszynie – Wydział I Cywilny przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Bielsku-Białej – Wydział VI Gospodarczy, który wyrokiem z 18 sierpnia 2010 r. (sygn. akt VI GC 228/10) oddalił powództwo. Na skutek apelacji skarżącej Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej – Wydział V Gospodarczy, wyrokiem z 15 grudnia 2010 r. (sygn. akt V Ga 114/10), uchylił zaskarżony wyrok sądu rejonowego i przekazał temu sądowi sprawę do ponownego rozpatrzenia. Po jej ponownym rozpatrzeniu Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej – Wydział VI Gospodarczy, wyrokiem z 23 maja 2011 r., oddalił powództwo skarżącej. Wyrokiem z 11 października 2012 r. (sygn. akt XIX Ga 333/12) Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział XIX Gospodarczy Odwoławczy oddalił apelację skarżącej.

Zdaniem skarżącej kwestionowane przepisy naruszają przysługujące jej prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), ponieważ pozbawiają ją „prawa do sądowej kontroli istnienia zobowiązania oraz prawidłowości wpisu informacji dotyczącej skarżącej do biura informacji gospodarczej”. Ponadto skarżąca uważa, że zaskarżone przepisy naruszają jej prawo do ochrony prawnej dobrego imienia (art. 47 Konstytucji). Umożliwiają bowiem ujawnienie przez biuro informacji gospodarczej informacji o jej przedawnionym zobowiązaniu, co jednoznacznie negatywnie wpłynęło na opinię o niej i jej wiarygodność płatniczą, a nie przewidują prawa do żądania usunięcia tej informacji. W przekonaniu skarżącej wskazane w skardze przepisy ustawy z 2003 r. i ustawy z 2010 r. naruszają też jej „prawo do ochrony informacji o sobie”, w tym „prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych bądź niepełnych” (art. 51 ust. 1 i 4 Konstytucji), gdyż pozwalają na ujawnienie przez biuro informacji gospodarczej informacji o jej przedawnionym zobowiązaniu. Skarżąca łączy nadto ingerencję w swoje konstytucyjne prawa z naruszeniem: „zasady równości wobec prawa” (art. 32 ust. 1 Konstytucji), „zasady proporcjonalności konieczności przy wprowadzaniu ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw” (art. 31 ust. 3 Konstytucji) oraz „zasady demokratycznego państwa prawnego” (art. 2 Konstytucji), w tym szczególnie „zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa”. Skarżąca podnosi również, że zaskarżone przepisy były podstawą wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z 11 października 2012 r., mimo że ustawa z 2003 r. utraciła moc 14 czerwca 2010 r., tj. po wszczęciu postępowania w sprawie skarżącej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy zarzuty w niej sformułowane nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

Skarżąca kwestionuje art. 8, art. 13 i art. 20 ustawy z 2003 r. oraz art. 15, art. 29 i art. 31 ustawy z 2010 r. Podnosi przy tym, że choć przepisy ustawy z 2003 r. uchylono ustawą z 2010 r., to uregulowania obu tych aktów prawnych mają podobną treść, a ustawa z 2003 r. utraciła moc 14 czerwca 2010 r., tj. po wytoczeniu powództwa przez skarżącą.

Trybunał przypomina, że zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu w sytuacji, w której akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Wyjątek od tego wprowadza art. 39 ust. 3 ustawy o TK, zgodnie z którym utrata mocy obowiązującej zaskarżonego aktu normatywnego nie ma wpływu na nadanie skardze dalszego biegu, jeżeli wydanie orzeczenia o tym akcie jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Trybunał zwraca uwagę na to, że ustawa z 2003 r. utraciła moc 14 marca 2010 r., tj. w dniu wejścia w życie ustawy z 2010 r. (zob. art. 69 tejże ustawy). Przepisy międzyczasowe ustawy z 2010 r. nie dotyczą przy tym postępowań takich jak zainicjowane przez skarżącą (tj. „o nakazanie wykreślenia wpisu z rejestru długów”). Tym samym przesłanka wynikająca z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK jest – w ocenie Trybunału – spełniona, co uzasadnia dalsze badanie, czy zachodzi wyjątek określony w art. 39 ust. 3 ustawy o TK.

Trybunał stwierdza, że w rozpatrywanej sprawie sądy orzekały – mimo błędnego oznaczenia przepisów ustawy z 2010 r. jako przepisów ustawy z 2003 r. – wyłącznie na podstawie przepisów ustawy z 2010 r., co pozwala uznać, że w zakresie zaskarżonych art. 8, art. 13 i art. 20 ustawy z 2003 r. skarga nie spełnia przesłanki zdefiniowanej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Tym samym nie jest spełniony warunek wynikający z art. 39 ust. 3 ustawy o TK. Skoro bowiem przepisy ustawy z 2003 r. nie były podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w analizowanej sprawie, to ich kontrola nie jest konieczna dla ochrony praw konstytucyjnych przysługujących skarżącej.

W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu skardze w zakresie, w jakim dotyczy ona art. 8, art. 13 i art. 20 ustawy z 2010 r. (art. 39 ust. 1 pkt 3 oraz art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W odniesieniu do zaskarżonych przepisów z ustawy z 2010 r. Trybunał zauważa, że choć skarżąca przedmiotem skargi uczyniła art. 15, art. 29 i art. 31 ustawy z 2010 r., to jednak przepisy te tylko częściowo były podstawą orzeczeń wydanych w jej sprawie. Sądy, zastosowawszy art. 15 ust. 1 i 2 pkt 2 i 5 ustawy z 2010 r., przyjęły, że przesłanki dopuszczalności ujawnienia informacji o zobowiązaniu skarżącej zostały spełnione. Jednocześnie sądy – na podstawie art. 29 ust. 1 i art. 31 ustawy z 2010 r. – uznały, że nie było przyczyn uzasadniających usunięcie informacji gospodarczych dotyczących skarżącej (na wniosek wierzyciela lub z urzędu). W pozostałym zakresie art. 15 i art. 29 ustawy z 2010 r. nie były podstawą orzeczeń wydanych w sprawie skarżącej. Trybunał stwierdza więc, że skarga w zakresie art. 15 ust. 2 (pkt 1, 3 i 4) i 3-4 oraz art. 29 ust. 2-4 ustawy z 2010 r. nie spełnia warunku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co w tej części skutkuje odmową nadania jej dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W świetle art. 15 ust. 1 i 2 pkt 2 i 5 ustawy z 2010 r. „[w]ierzyciel może przekazać do biura informacje gospodarcze o zobowiązaniu dłużnika niebędącego konsumentem wyłącznie wówczas, gdy są spełnione łącznie następujące warunki: 1) zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym, w szczególności z tytułu umowy związanej z wykonywaniem działalności gospodarczej; 2) łączna kwota wymagalnych zobowiązań dłużnika niebędącego konsumentem wobec wierzyciela wynosi co najmniej 500 złotych oraz są one wymagalne od co najmniej 60 dni; 3) upłynął co najmniej miesiąc od wysłania przez wierzyciela listem poleconym albo doręczenia dłużnikowi niebędącemu konsumentem do rąk własnych, na adres do doręczeń wskazany przez dłużnika niebędącego konsumentem, a jeżeli nie wskazał takiego adresu – na adres siedziby dłużnika lub miejsca wykonywania działalności gospodarczej, wezwania do zapłaty, zawierającego ostrzeżenie o zamiarze przekazania danych do biura, z podaniem firmy i adresu siedziby tego biura”. Wierzyciel może przekazać do biura wyłącznie informacje gospodarcze dotyczące: dłużnika niebędącego konsumentem (określone w art. 2 ust. 1 pkt 1 albo 3 ustawy z 2010 r.) lub zobowiązania (określone w art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z 2010 r.). Zgodnie z art. 29 ust. 1 ustawy z 2010 r. „[w] przypadku: 1) częściowego lub całkowitego wykonania zobowiązania albo jego wygaśnięcia; 2) powzięcia przez wierzyciela, który zawarł z biurem umowę, o której mowa w art. 12 ust. 1 [ustawy z 2010 r.], wiadomości o odzyskaniu przez osobę uprawnioną utraconego dokumentu, którym posłużyła się osoba nieuprawniona; 3) powzięcia wiarygodnej informacji, że przekazane informacje gospodarcze są nieprawdziwe; 4) powzięcia wiarygodnej informacji o zmianie innych informacji gospodarczych przekazanych przez wierzyciela do biura (zgodnie z art. 14-18) – wierzyciel jest obowiązany niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia powzięcia tych informacji, wystąpić do biura, któremu przekazał dane o zobowiązaniu lub o posłużeniu się cudzym dokumentem, z żądaniem aktualizacji informacji gospodarczych, przekazując do biura aktualne dane”. W myśl art. 31 ustawy z 2010 r. „[b]iuro usuwa informacje gospodarcze: 1) na wniosek wierzyciela, nie później niż w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku; 2) przed zaprzestaniem wykonywania działalności gospodarczej przez biuro, informując o tym wierzycieli związanych z biurem umową, o której mowa w art. 12 ust. 1 [ustawy z 2010 r.]; 3) przekazane przez wierzyciela, z którym wygasła albo została rozwiązana umowa, o której mowa w art. 12 ust. 1 [ustawy z 2010 r.]; 4) przekazane przez wierzyciela, który po ich przekazaniu do biura został wykreślony z właściwego rejestru albo ewidencji lub trwale zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej; 5) dotyczące posłużenia się podrobionym lub cudzym dokumentem – po upływie 10 lat, licząc od końca roku, w którym biuro otrzymało te informacje; 6) na podstawie uzasadnionej informacji o nieistnieniu zobowiązania; 7) na podstawie uzasadnionej informacji o wygaśnięciu zobowiązania, jeżeli dane dotyczą dłużnika będącego konsumentem; 8) po upływie 3 lat od ich ostatniej aktualizacji, nie później niż po upływie 10 lat od dnia ich przekazania przez wierzyciela”.

Skarżąca zarzuca, że kwestionowane przepisy naruszają przysługujące jej prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), „prawo do ochrony prawnej dobrego imienia” (art. 47 Konstytucji), „prawo do ochrony informacji o sobie, w tym prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych bądź niepełnych” (art. 51 ust. 1 i 4 Konstytucji), a także powiązane z nimi zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji), zasadę proporcjonalności i konieczności przy wprowadzaniu ograniczeń w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw (art. 31 ust. 3 Konstytucji) i zasadę demokratycznego państwa prawnego, w tym zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji).

Trybunał zwraca uwagę na szczególny, subsydiarny charakter skargi, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Jej dopuszczalność zależy od tego, czy skarżący skorzystał już z przysługujących mu innych środków ochrony, które mogłyby uchylić stan naruszenia jego wolności lub praw. W tym też, co należy podkreślić, wyraża się przewidziana w art. 79 ust. 1 Konstytucji „ostateczność” orzeczenia o konstytucyjnych prawach podmiotowych skarżącego. Jeżeli na etapie wstępnej kontroli skargi Trybunał Konstytucyjny stwierdzi, że naruszenie praw skarżącego nie ma charakteru „ostatecznego”, to nie może nadać jego skardze dalszego biegu. Potwierdza to ustawodawca w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, zgodnie z którym skarga ma zawierać dokładne określenie orzeczenia (wydanego na podstawie kwestionowanego przepisu), w którym sąd lub organ administracji publicznej ostatecznie orzekł o konstytucyjnych wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego.

W ocenie Trybunału rozpatrywana skarga nie spełnia przesłanki, wynikającej z art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Trybunał zauważa bowiem, że orzeczenia dołączone do analizowanej skargi nie rozstrzygają o konstytucyjnych prawach skarżącej, których ochrony domaga się ona w postępowaniu skargowym. W tym więc zakresie orzeczenia te nie mają waloru ostateczności w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Zdaniem Trybunału skarżąca wyciąga niewłaściwe wnioski z treści art. 30 i art. 31 ustawy z 2010 r. Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy z 2010 r. „[n]a wniosek dłużnika wierzyciel, który przekazał informacje gospodarcze do biura, jest obowiązany do ich uzupełnienia, uaktualnienia, sprostowania lub usunięcia, jeżeli są one niekompletne, nieaktualne, nieprawdziwe lub zostały udostępnione lub są przechowywane z naruszeniem ustawy”. Podobnie art. 31 ustawy z 2010 r. przewiduje przypadki, w których biuro obowiązane jest z urzędu usunąć informacje gospodarcze (np. na podstawie uzasadnionej informacji o nieistnieniu zobowiązania). Ustawa z 2010 r. nie określa sankcji ani dla biura informacji gospodarczej, ani dla wierzyciela za niewykonanie obowiązków określonych we wskazanych przepisach, co nie oznacza jednak, że dłużnik nie ma skutecznych narzędzi do sprostowania lub usunięcia danych nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. W tym kontekście warto przywołać wyrok Sądu Najwyższego z 26 października 2011 r. (sygn. akt III CSK 16/11, LEX nr 1101659), według którego takimi narzędziami są w szczególności roszczenia związane z ochroną dóbr osobistych dłużnika (zob. też orzecznictwo sądów powszechnych – np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 21 maja 2010 r., sygn. akt I ACa 430/10, LEX nr 677943 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 19 stycznia 2011 r., sygn. akt VI ACa 438/10, LEX nr 1101659). W postępowaniu o ochronę dóbr osobistych sąd bada, czy wraz z ujawnieniem informacji o dłużniku doszło do naruszenia jego dóbr osobistych i czy miało ono charakter bezprawny. Trybunał stwierdza, że skarżąca nie zainicjowała takiego postępowania, co oznacza, że nie próbowała dochodzić przed sądem ochrony swoich konstytucyjnych praw – przede wszystkim prawa do czci, prawa do żądania sprostowania oraz prawa do usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą. W sprawie skarżącej nie doszło więc do ostatecznego ukształtowania jej sytuacji prawnej.

Tym samym Trybunał ponownie podkreśla, że skarga nie spełnia warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, a przytoczone w niej argumenty mające wykazać naruszenie konstytucyjnych praw skarżącej cechuje oczywista bezzasadność. Z tych przyczyn należało odmówić nadania dalszego biegu skardze (art. 39 ust. 1 pkt 1 oraz art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.