1. Postanowieniem z 10 czerwca 2008 r. w sprawie sygn. akt IV1P 325/08 Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zadał Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne, czy:

1) § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta RP), w części określającej stawkę podstawowego wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego, jest zgodny z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji z uwagi na kształtowanie w regulacji podustawowej wysokości wydatków publicznych w postaci wynagrodzeń sędziów, stanowiących instytucję ustrojową sądów;

2) art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów) w związku z § 2 rozporządzenia Prezydenta RP są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1, art. 178 ust. 2 Konstytucji z uwagi na brak precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego oraz swobodę Prezydenta RP ustalania wysokości przeliczników, skutkującą niedoszacowaniem wskaźnika procentowego stawki podstawowej wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego do odpowiedniego i znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej, dokonanego od 1 lipca 2007 r. w następstwie powszechnego obniżenia składki rentowej;

3) art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.) w związku z art. 91 § 1 i 1b prawa o ustroju sądów w zakresie, w jakim przy ustaleniu wysokości kwoty bazowej dla sędziów w okresie od 1 lipca do 31 grudnia 2007 r. oraz od 1 stycznia do 31 grudnia 2008 r. nie uwzględniają faktu obniżenia stopy procentowej składki rentowej, stosownie do treści art. 1 pkt 2 i art. 3 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 115, poz. 792; dalej: ustawa zmieniająca system ubezpieczeń społecznych), stanowiącej w istocie powszechną, ustawową podwyżkę wynagrodzeń dla wszystkich grup pracowników, którym od 1 stycznia 1999 r. również z mocy ustawy ubruttowiono przychody, są zgodne z zasadą sprawiedliwości społecznej wyrażoną w art. 2 Konstytucji i zasadą równości i niedyskryminacji wyrażoną w art. 32 Konstytucji w związku ze wzorcem wyrażonym w art. 178 ust. 2 Konstytucji;

4) art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Komisji Trójstronnej), art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń) i art. 91 § 1 i 1b prawa o ustroju sądów w zakresie, w jakim w toku prac nad projektami ustaw budżetowych na rok 2007 i na rok 2008 w składzie Trójstronnej Komisji negocjującej średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń i kwoty bazowej w państwowej sferze budżetowej, stanowiącej podstawę ustalenia wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego – pomijają po stronie partnerów społecznych udział przedstawicieli sędziów, pozbawionych reprezentującej ich interesy organizacji związkowej, są zgodne z art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji ze względu na naruszenie zasady równowagi i współdziałania władz w procesie stanowienia prawa zapewniającego konieczne środki finansowe na wynagrodzenia sędziów na poziomie odpowiadającym godności ich urzędu oraz naruszenie zasady równości pracowników państwowej sfery budżetowej w negocjacyjnym systemie kształtowania wynagrodzeń przy opracowywaniu budżetu państwa w latach 2007 i 2008;

5) art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na rok 2007 oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na rok 2008 i § 2 rozporządzenia Prezydenta RP kształtujące w latach 2007 i 2008 poziom wynagrodzenia sędziego sądu powszechnego z pominięciem bardzo dobrych wskaźników ekonomicznych państwa polskiego, faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej są zgodne z art. 178 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja), w zakresie, w jakim osłabiają ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej i w sposób sprzeczny z dobrem państwa polskiego budzą wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziego kraju Unii Europejskiej z uwagi na jego status materialny, wynikający z relatywnego obniżenia od 1 lipca 2007 r. wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w stosunku do poziomu płac w państwowej sferze budżetowej i pozostający jednocześnie w rażącej dysproporcji do sytuacji dochodowej w innych zawodach prawniczych.

Sąd pytający złożył również wniosek o wydanie postanowienia sygnalizującego Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi RP konieczność podjęcia pilnej inicjatywy ustawodawczej dotyczącej unormowania systemu wynagradzania osób sprawujących władzę sądowniczą, tak aby w przyszłości zapewnić pełną realizację konstytucyjnych standardów prawa każdego sędziego sądu powszechnego do wynagrodzenia odpowiadającego godności sprawowanego urzędu.

1.1. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego postanowieniem z 20 czerwca 2008 r. w sprawie o sygn. akt IV1P 295/08, zawierającym tożsame pytanie prawne (sygn. P 76/08). Z takim pytaniem prawnym (sygn. P 72/08) wystąpił również Sąd Rejonowy w Toruniu – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z 2 lipca 2008 r. w sprawie o sygn. akt IV P 348/08. Sąd Rejonowy w Toruniu w zagadnieniu opisanym w pkt 4 wskazał we wzorcu kontroli dodatkowo przepis art. 2 Konstytucji. Wskazanie wzorca demokratycznego państwa prawnego nie zostało wyjaśnione w uzasadnieniu pytania prawnego, co pozwala na uznanie, iż treść pytań obu sądów jest tożsama. Opisane pytania prawne zostały połączone zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 29 i 31 lipca 2008 r. do łącznego rozpoznania z pytaniem prawnym wniesionym przez Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia w sprawie o sygn. akt IV1P 325/08 pod wspólną sygnaturą akt P 69/08. Ze względu na taką samą treść zostaną one przedstawione wspólnie.

Pytania prawne zostały sformułowane w związku z powództwami:

– z 31 marca 2008 r. dziesięciu sędziów Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu,

– z 5 marca 2008 r. sędziego Sądu Rejonowego w Chełmnie,

– z 31 marca 2008 r. czternastu sędziów Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od 1 lipca 2007 r. do 31 stycznia 2008 r. o kwotę równą wysokości obniżonej stawki rentowej dla ogółu zatrudnionych.

1.2. Sąd wnoszący pytania prawne powołał się na następujące argumenty:

Problematyka wynagrodzeń sędziów jako jedynej grupy zawodowej stanowi przedmiot wyraźnej regulacji konstytucyjnej w art. 178 ust. 2 Konstytucji. Chociaż sędziowie należą do państwowej sfery budżetowej, to ich wynagrodzenie ma szczególny charakter związany z koniecznością zapewnienia godności i niezawisłości urzędu sędziowskiego. Ustalanie stawki podstawowej wynagrodzenia zasadniczego, dokonywane przez Prezydenta RP w drodze rozporządzenia, powinno być postrzegane w kategoriach ustrojowych wymiaru sprawiedliwości, ponieważ wpływa na pozycję majątkową i społeczną ogółu sędziów. Zgodnie z art. 176 ust. 2 Konstytucji regulacja ustroju sądów należy do materii ustawowej. Regulacja systemu wynagrodzeń sędziów należy wyłącznie do kompetencji władzy ustawodawczej. Ponadto wszelkie kwestie związane z kształtowaniem wydatków publicznych wymagają – stosownie do art. 216 ust. 1 Konstytucji – regulacji ustawowej. Ustalanie przez Prezydenta RP, organ władzy wykonawczej, wysokości podstawowego elementu wynagrodzenia każdego sędziego w akcie rangi niższej niż ustawa pozostaje – wedle oceny sądu pytającego – w kolizji z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji.

Art. 91 § 8 prawa o ustroju sądów oraz § 2 rozporządzenia Prezydenta RP pozostają w kolizji z konstytucyjnym systemem źródeł prawa. Z art. 92 Konstytucji wynika dla ustawodawcy zwykłego obowiązek szczegółowego sformułowania zakresu delegacji do wydania aktu wykonawczego. Zdaniem sądu pytającego Prezydent RP uzyskał na mocy upoważnienia zawartego w art. 91 § 8 prawa o ustroju sądów nieograniczoną swobodę kształtowania wynagrodzeń sędziów, ponieważ w prawie o ustroju sądów brak jest ograniczeń co do wysokości przeliczników kwoty bazowej ustalanych przez Prezydenta RP. Delegacja ustawowa narusza w tym wypadku art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Ustawodawca, korzystając z przysługującej mu swobody ustalania poziomu wynagrodzeń sędziów, doprowadził do niekorzystnego zachwiania proporcji uposażeń sędziów w stosunku do innych grup pracowników sfery budżetowej. W związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych w 1999 r. zmienione zostały zasady wnoszenia składek ubezpieczeniowych. Dotychczasowa składka w wysokości 45% funduszu płac uiszczana w całości przez pracodawcę została podzielona na cztery części odpowiadające rodzajom ubezpieczenia: emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego. Składki te, z wyjątkiem ubezpieczenia wypadkowego, są opłacane częściowo przez pracodawców i pracowników. W celu zrekompensowania pracownikom obowiązku zapłaty składek ubezpieczeniowych, zgodnie z art. 110 ustawy z dnia z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, ze zm.; dalej: ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych) płatnicy składek zostali zobowiązani do podwyższenia z dniem 1 stycznia 1999 r. przychodu w taki sposób, aby rekompensował konieczność opłacania przez pracowników składek ubezpieczeniowych. Podwyżka ta (określana mianem ubruttowienia wynagrodzeń) nie objęła wynagrodzeń sędziów. Przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie wyłączyły expressis verbis jej stosowania w stosunku do sędziów, jednakże wątpliwości w tym zakresie usunęła – zdaniem sądu pytającego – uchwała Sądu Najwyższego z 11 września 2001 r., sygn. akt III ZP 15/01 (OSNAP 2001, nr 24, poz. 707). Ponieważ od wynagrodzeń sędziów od 1 stycznia 1998 r. nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne (zgodnie z art. 781 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych; Dz. U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25) do wynagrodzeń tych nie ma zastosowania mechanizm ubruttowienia przychodów. Ustawą o zmianie sytemu ubezpieczeń społecznych od 1 lipca 2007 r. obniżono wysokość składki rentowej z 13% do 10% a następnie do 6% podstawy wymiaru oraz proporcje jej ponoszenia. To znaczy, że od lipca do grudnia 2007 r. pracownicy opłacali składkę niższą o 3%, a od stycznia 2008 niższą o 5%. Jest to więc powszechna podwyżka wynagrodzeń pracowników. Podwyżka taka nie objęła wynagrodzeń sędziów, co wskazuje na naruszenie przez ustawodawcę zasady równości zawartej w art. 32 Konstytucji, pomimo podobieństwa sytuacji sędziów i pozostałego ogółu pracowników.

Brak podwyższenia wynagrodzeń sędziów analogicznego do podwyżki wynikającej ze zmiany wysokości składek na ubezpieczenie rentowe powoduje, że regulacja poziomu tych wynagrodzeń w latach 2007 i 2008 ma charakter niepełny. Niedoszacowanie kwoty bazowej wynagrodzeń sędziów oraz niedokonanie podwyższenia wskaźników wynagrodzeń stanowi niedopuszczalne zaniechanie ustawodawcy.

Dodatkowym argumentem, który powinien świadczyć na korzyść wprowadzenia podwyżki wynagrodzeń sędziów, jest szybki rozwój gospodarczy Polski, który potwierdzają zawarte w projekcie budżetu na 2008 r. informacje na temat planowanego wzrostu PKB na poziomie 5,5% oraz wzrost funduszu wynagrodzeń w gospodarce narodowej realnie o 5,7%. Natomiast kwota bazowa dla sędziów (1493,42 zł) stanowi jedynie 52% prognozowanego wynagrodzenia w gospodarce narodowej i 132,6% płacy minimalnej. W okresie od 1999 r. do 2007 r. kwota bazowa, stanowiąca podstawę naliczania wynagrodzenia sędziów, wzrosła tylko o jedną trzecią, natomiast przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej i płaca minimalna ponad dwukrotnie.

Środowisko sędziowskie ze względu na konstytucyjny zakaz uczestnictwa w związkach zawodowych nie ma również wpływu na poziom wynagrodzeń, które są uzależnione od kwoty bazowej negocjowanej w ramach Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Zgodnie z art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy o Komisji Trójstronnej oraz art. 2 pkt 4 i art. 6 oraz art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń pracownicy są reprezentowani przez związki zawodowe, co wyklucza z udziału po stronie partnerów społecznych przedstawicieli sędziów. Takie unormowanie może stanowić naruszenie zasady równowagi i współdziałania władz w procesie stanowienia prawa. Regulacja ta powoduje, że sędziowie są ubezwłasnowolnieni płacowo i zdani na łaskę innych organów państwa.

Dbałość o odpowiedni poziom wynagrodzeń sędziów nie stanowi przejawu realizacji interesu zawodowego czy grupowego, ale ma wymiar funkcjonalny, budujący autorytet władzy sądowniczej.

Konstytucyjne prawo do sądu – wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 ust. 1 Konwencji obejmuje poza kwestiami uprawnień do uruchomienia postępowania, odpowiedniej procedury i uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia, również prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy. Interes publiczny, jakim jest budowa zaufania do instytucji wymiaru sprawiedliwości, obliguje ustawodawcę do zagwarantowania maksymalnie obiektywnego obrazu osób zaufania publicznego realizujących funkcję orzeczniczą. Odpowiedni status materialny jest, w tym aspekcie, gwarancją realizacji zasady niezawisłości sędziów. Wskazane w petitum regulacje, zdaniem sądu pytającego, osłabiają ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości i budzą wątpliwości co do niezależności i bezstronności sędziów z uwagi na obniżający się status materialny.

Sąd pytający wskazał, że w obecnym stanie prawnym nie jest możliwe uwzględnienie powództwa. Tylko stwierdzenie niekonstytucyjności zakwestionowanych przepisów pozwoli na zasądzenie żądanych przez powodów kwot podwyższonego w sposób konkretny, tj. o procent obniżenia składki rentowej, wynagrodzenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiotem rozpatrywanego pytania prawnego są zarzuty niekonstytucyjności przepisów normujących zasady ustalania wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych. Sposób redakcji pytania prawnego wymaga uporządkowania przepisów stanowiących przedmiot oceny Trybunału. Rekonstrukcja zakresu pytania prawnego prowadzi do wniosku, że dotyczy ono:

1) art. 91 § 1, 1b i 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: prawo o ustroju sądów),

2) § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie Prezydenta RP),

3) art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawy budżetowej na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawy budżetowej na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.),

4) art. 4 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Komisji Trójstronnej),

5) art. 2 pkt 4 i 6 i art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń).

Art. 91 § 1 prawa o ustroju sądów stanowi, że wynagrodzenie zasadnicze sędziego jest wielokrotnością kwoty bazowej, której wysokość, ustaloną według zasad zawartych w § 1a i 1b, określa ustawa budżetowa. Wysokość wynagrodzenia sędziów sądów równorzędnych jest różnicowana zależnie od stażu pracy i pełnionej funkcji. Wynagrodzenie zasadnicze w stawce podstawowej wynosi co najmniej 120% wynagrodzenia zasadniczego w stawce podstawowej dla bezpośrednio niższego stanowiska sędziowskiego. Zgodnie z § 1a w 2003 r. kwoty bazowe ustala się w następującej wysokości: 1) dla sędziów – w wysokości 1355,71 zł, 2) dla asesorów sądowych – w wysokości 1667,70 zł. Paragraf 1b określa, że kwoty bazowe, o których mowa w § 1a, począwszy od 2004 r., waloryzowane są corocznie średniorocznym wskaźnikiem wzrostu wynagrodzeń ustalanym na podstawie przepisów o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej.

Art. 91 § 8 prawa o ustroju sądów stanowi upoważnienie dla Prezydenta RP do wydania, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa, rozporządzenia określającego stawki podstawowe wynagrodzenia zasadniczego oraz stawki dodatku funkcyjnego sędziów.

Paragraf 2 rozporządzenia Prezydenta RP ustala współczynniki wielokrotności kwoty bazowej, które pozwalają na wyliczenie stawki podstawowego wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych.

Art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2007 r. i art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2008 r. ustalają kwoty bazowe dla sędziów (odpowiednio w wysokości 1459,84 zł i 1493,42 zł).

Art. 4 ustawy o Komisji Trójstronnej określa, że w skład Komisji wchodzą przedstawiciele strony rządowej, strony pracowników oraz strony pracodawców (ust. 1), a w jej pracach biorą udział z głosem doradczym przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego, w zakresie dotyczącym wykonywania zadań publicznych przez samorząd terytorialny (ust. 2), przedstawiciel Prezesa Narodowego Banku Polskiego oraz przedstawiciel Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego (ust. 3). Z kolei zgodnie z art. 6 ust. 1 tej ustawy pracowników reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych.

Art. 2 pkt 4 i 6 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń określa ustawową definicję średniorocznego wskaźnika wzrostu wynagrodzeń (jako wzrost wynagrodzeń na dany rok budżetowy w stosunku do roku poprzedniego) oraz wysokość kwoty bazowej. Natomiast art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń stanowi, że kwoty bazowe oraz średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń w sferze budżetowej ustala się w ustawie budżetowej.

Analiza petitum i uzasadnienia pytania prawnego wskazuje, że przedmiotem zarzutów sądu pytającego nie jest niezgodność z Konstytucją poszczególnych kwestionowanych przepisów. Zarzuty dotyczą mechanizmu ustalania wynagrodzeń sędziów, który jest unormowany kwestionowanymi przepisami, w zakresie nieuwzględnienia podwyżki, jaką uzyskał ogół pracowników w konsekwencji zmniejszenia wysokości składki na ubezpieczenie rentowe. Zdaniem sądu pytającego regulacja ta narusza zasadę równości oraz obowiązek zapewnienia sędziom wynagrodzenia odpowiadającego godności sprawowanego urzędu.

2. Wskazane w petitum przepisy były przedmiotem orzekania Trybunału w sprawach o sygn. P 18/08, P 19/09, oraz P 39/08. W sprawach tych wydano postanowienia:

– z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168),

– z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186),

– z 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187),

– z 11 lutego 2008 r., sygn. P 35/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 11);

o umorzeniu postępowania ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Pytania prawne przedstawione w tych sprawach Trybunałowi nie spełniały przesłanki funkcjonalnej wyrażonej w art. 193 Konstytucji oraz art. 3 i art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Istotą pytania prawnego jest jego konkretny charakter. Odpowiedź Trybunału na pytanie prawne musi mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy w związku z którą pytanie to zostało postawione. Zarówno w obecnej sprawie, jak w postanowieniach o sygn. P 18/08, P 19/08 i P 39/08 stany faktyczne leżące u podstaw pytań prawnych oraz treść pytań są takie same. Z tego powodu Trybunał Konstytucyjny podziela poglądy wyrażone przez składy orzekające w sprawach o sygn. P 18/08, P 19/08 i P 39/08.

3. Zakres kontroli dokonywanej przez Trybunał jest uzależniony od środka kontroli. Kontrola może mieć charakter abstrakcyjny albo konkretny. Zgodnie z regulacją art. 193 Konstytucji oraz art. 3 i art. 32 ustawy o TK pytania prawne są środkiem kontroli konkretnej i muszą spełniać określone warunki, ażeby Trybunał mógł je rozpoznać merytorycznie. Ocena spełnienia tych warunków jest koniecznym, wstępnym etapem rozpatrywania pytań prawnych. Art. 193 Konstytucji upoważnia do wystąpienia z pytaniem prawnym jedynie sądy, a więc wyspecjalizowane organy wymiaru sprawiedliwości. Pytanie prawne może być sformułowane tylko w ramach toczącego się przed sądem konkretnego postępowania. Kolejnym warunkiem dopuszczalności pytania prawnego jest związek funkcjonalny pomiędzy odpowiedzią Trybunału na to pytanie, a rozstrzygnięciem sprawy przez sąd. Stwierdzenie przez Trybunał niezgodności kwestionowanych przepisów z Konstytucją spowoduje zmianę treści projektowanego orzeczenia sądu. Kontrola konstytucyjności norm w ramach rozpatrywania pytania prawnego ma charakter incydentalny (zob. wyrok TK z 12 marca 2002 r., sygn. P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14 oraz wyrok z 22 lipca 2008 r., sygn. P 41/07, OTK ZU nr 6/A/2008, poz. 109). Tak sformułowane przesłanki pytania prawnego w sposób jednoznaczny odróżniają tę formę kontroli od wniosków o charakterze abstrakcyjnym, w ramach których Trybunał ma możliwość orzekania niezależnie od przyczyn, jakie stanowiły podstawę wniosku.

Konsekwencją niespełnienia którejkolwiek z przesłanek pytania prawnego jest niemożność merytorycznego rozpoznania sprawy przez Trybunał i umorzenie postępowania z uwagi na niedopuszczalność wydania orzeczenia – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

4. W postępowaniach sądowych, podczas których sformułowano pytanie prawne, sędziowie występują z roszczeniem o zapłatę określonych kwot odpowiadających 3% wynagrodzenia za okres od lipca do grudnia 2007 r. oraz 5% za styczeń 2008 r. Jako podstawę pozwów wskazują uzyskanie przez inne grupy pracowników sfery budżetowej faktycznej podwyżki wynagrodzeń wynikającej z obniżenia wpłacanych przez pracowników składek na ubezpieczenie rentowe. Podwyżka w analogicznej wysokości nie została uwzględniona w obliczaniu wynagrodzeń sędziów. Jednakże zakwestionowane w pytaniu prawnym przepisy nie regulują zagadnienia wysokości składek na ubezpieczenie społeczne sędziów. Stanowią oni grupę zawodową wyłączoną z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 91 § 9 prawa o ustroju sądów od wynagrodzeń sędziów nie są odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne. Zmiana wysokości składki rentowej pracowników objętych systemem ubezpieczeń społecznych nie może więc bezpośrednio wpływać na poziom wynagrodzeń sędziów, ponieważ nie opłacają oni składki ani w poprzedniej, ani też w obecnie obowiązującej wysokości. Z tego powodu ewentualne rozstrzygnięcie Trybunału odnośnie do pytania prawnego nie wpłynęłoby na orzeczenia sądów w sprawie wyrównania wynagrodzeń sędziów. Uznanie kwestionowanych przepisów za sprzeczne z Konstytucją uniemożliwiłoby w ogóle ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego sędziów. Sąd pytający nie miałby możliwości uwzględnienia roszczeń powodów, stosując przez analogię przepisy dotyczące wynagradzania innych pracowników sfery budżetowej. Na niedopuszczalność ustalania wysokości wynagrodzenia sędziów w drodze indywidualnych orzeczeń na podstawie art. 178 ust. 2 Konstytucji albo stosowania przez analogię przepisów płacowych obejmujących inne grupy zawodowe Trybunał zwrócił uwagę w uzasadnieniu wyroku z 4 października 2000 r., sygn. P. 8/00 (OTK ZU nr 6/2000, poz. 189).

5. Za nieuprawniony należy uznać również zarzut pominięcia ustawodawczego, polegającego na braku podwyższenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów, w stosunku do faktycznej podwyżki wynagrodzeń innych pracowników sfery budżetowej spowodowanej zmniejszeniem składki na ubezpieczenie rentowe. Orzecznictwo Trybunału wskazuje, że pominięcie ustawodawcze występuje, gdy ustawodawca wstrzymał się z uchwaleniem pewnej normy stanowiącej element rozwiązania systemowego (zob. wyrok Trybunału z 19 lutego 2008 r., sygn. P 49/06; OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 5 i powołane tam wcześniejsze orzeczenia). W niniejszej sprawie sytuacja taka nie występuje, ponieważ zasady wynagradzania sędziów zostały zreformowane ustawą z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 124, poz. 782, ze zm.). Od wynagrodzeń sędziów nie są odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne. Zamiast uzyskania prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, sędziowie przechodzą lub są przenoszeni w stan spoczynku i otrzymują dalej uposażenie w wysokości 75% wynagrodzenia zasadniczego i dodatku za wysługę lat. Jedynie w razie wygaśnięcia lub rozwiązania stosunku służbowego sędziego na skutek zrzeczenia się urzędu albo prawomocnego orzeczenia sądu dyscyplinarnego, następuje objęcie byłego sędziego systemem składkowym. Tylko w takiej sytuacji – zgodnie z art. 91 § 10 prawa o ustroju sądów – od wypłaconego sędziemu wynagrodzenia odprowadza się składki na ubezpieczenie społeczne. To znaczy, że ustawodawca zdecydował o wyłączeniu sędziów z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych. Wniosku takiego nie niweczy fakt, że wyłączenie to nie zostało expressis verbis ujęte w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, inaczej niż w odniesieniu do prokuratorów – art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Odmienny system zabezpieczenia społecznego sędziów, oparty na instytucji stanu spoczynku, stanowi istotny element różniący sytuację prawną tej grupy zawodowej od sytuacji pracowników objętych systemem ubezpieczeń emerytalnych i rentowych. Ustawodawca wprowadził dwa odrębne systemy i brak odniesienia wysokości wynagrodzeń sędziów do zmiany składek na ubezpieczenie rentowe pracowników nie może być rozpatrywany na płaszczyźnie pominięcia ustawodawczego.

6. Jedną z zasad kontroli konstytucyjnej dokonywanej przez Trybunał jest zakaz orzekania o przepisach, które utraciły moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia – art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. W niniejszej sprawie przesłanka ta dotyczy art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2007 r. oraz art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy budżetowej na 2008 r., co wynika ze specyfiki ustaw budżetowych, które zgodnie z art. 95 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249, poz. 2104, ze zm.) są uchwalane na okres roku kalendarzowego. Wyjątkowo możliwe jest badanie konstytucyjności przepisów, które utraciły moc obowiązującą, w wypadku skargi konstytucyjnej oraz pytania prawego. Wszakże, jak wskazano w postanowieniu Trybunału z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08, w przypadku rozstrzygania pytania prawnego orzekanie o akcie nieobowiązującym jest możliwe tylko w sytuacji, gdy jego dalsze stosowanie przewidują reguły prawa intertemporalnego, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie.

7. Oceniając przedstawione Trybunałowi pytanie prawne należy wskazać, że nie spełnia ono przesłanki funkcjonalnej, ponieważ ocena konstytucyjności przepisów wskazanych przez sąd pytający nie pozostaje w związku z rozstrzygnięciem pozwów o wyrównanie wynagrodzenia sędziów w wysokości równej podwyżce uzyskanej przez ogół pracowników z tytułu zmniejszenia składki rentowej. Sąd pytający, w istocie rzeczy abstrahując od konkretnych stanów faktycznych, przedstawił Trybunałowi wniosek o dokonanie abstrakcyjnej kontroli regulacji wynagrodzeń sędziów. Do złożenia takiego wniosku są jednak legitymowane jedynie podmioty określone w art. 191 Konstytucji, do których nie zaliczają się sądy. Masowa skala pozwów wnoszonych przez sędziów nie stanowi uzasadnienia składania Trybunałowi pytań prawnych o charakterze abstrakcyjnym. Brak spełnienia warunku relewantności pytania prawnego w stosunku do orzeczenia sądu pytającego w sprawie indywidualnej, tj. brak zależności rozstrzygnięcia sprawy toczącej się przed sądem od odpowiedzi Trybunału, stanowi podstawę do umorzenia postępowania przed Trybunałem – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny, podzielając w pełni słuszność argumentacji zawartej w rozstrzygnięciach o sygn. P 18/08, P 19/08, P 35/08 oraz P 39/08 postanowił jak w sentencji.