1. Sąd Rejonowy w Grójcu – I Wydział Cywilny, postanowieniem o sygn. akt I Co 635/06 z 18 sierpnia 2006 r., zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 45 ust. 4 w związku z ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.; dalej: ustawa o komornikach sądowych), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356; dalej: ustawa zmieniająca), w części dotyczącej uzależnienia wszczęcia egzekucji na polecenie sądu albo prokuratora od uiszczenia opłaty stosunkowej w wysokości 2% wartości roszczenia, nie mniej jednak niż 3% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego i nie więcej niż pięciokrotność tego wynagrodzenia, jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Pytanie zostało sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym. Sąd Rejonowy w Sochaczewie wystąpił o przeprowadzenie egzekucji z tytułu grzywny orzeczonej przez ten sąd w sprawie o wykroczenie oraz z tytułu kosztów postępowania. Komornik, działając na podstawie art. 45 ust. 3 w związku z ust. 4 ustawy o komornikach sądowych, wezwał sąd do uiszczenia w terminie tygodniowym części opłaty stosunkowej pod rygorem zwrotu wniosku. Sąd Rejonowy w Sochaczewie złożył skargę na powyższą czynność komornika, wnosząc o jej uchylenie. Skarżący wskazał, że art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych dotyczy jedynie zabezpieczenia roszczenia, a nie samego prowadzenia egzekucji na polecenie sądu albo prokuratora.

W pisemnym uzasadnieniu zaskarżonej czynności komornik wniósł o utrzymanie w mocy czynności. Powołując się na art. 45 ust. 3 i 4 oraz art. 59 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych, wskazał, że w egzekucji świadczeń pieniężnych sąd i prokurator mają obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej.

Rozpoznając skargę, Sąd Rejonowy w Grójcu powziął wątpliwość co do uzależnienia przez komornika wszczęcia egzekucji na polecenie sądu albo prokuratora od uiszczenia przez te podmioty części opłaty stosunkowej, obliczonej zgodnie z art. 45 ust. 3 ustawy o komornikach sądowych, do stosowania którego odsyła art. 45 ust. 4.

W praktyce stosowania omawianych przepisów pojawiła się interpretacja, zgodnie z którą sąd i prokuratora obciąża obowiązek uiszczenia odpowiedniej opłaty stosunkowej jedynie w związku z wszczęciem postępowania zabezpieczającego obejmującego roszczenie pieniężne.

Sąd pytający wskazał, że w art. 45 ust. 2 ustawy o komornikach sądowych wyrażono ogólną zasadę, że za dokonaną egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera od dłużnika opłatę stosunkową. Opierając się na wykładni językowej, uznał, że skoro wyniki tej wykładni nie prowadzą do wewnętrznej sprzeczności, należy przyjąć, że zamiarem ustawodawcy było wprowadzenie w art. 45 ust. 4 ustawy wyjątku od reguły obciążania opłatą stosunkową dłużnika, a nie wierzyciela (art. 45 ust. 2).

Sąd podniósł wątpliwość, czy analizowana regulacja jest zgodna z art. 2 i art. 32 Konstytucji. Wskazał, że na podstawie zaskarżonego przepisu ustawodawca dokonał dyferencjacji pozycji sądu, prokuratora oraz pozostałych wierzycieli. Obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji powstaje jedynie wtedy, gdy egzekucja ma być prowadzona na polecenie sądu lub prokuratora, podczas, gdy inni wierzyciele nie są zobowiązani do uiszczenia opłaty. W ocenie sądu wątpliwe jest, czy taka regulacja jest zgodna z konstytucyjną zasadą równości wyrażoną w art. 32.

Zdaniem sądu pytającego nie można sądowi i prokuratorowi, jako stationes fisci Skarbu Państwa, odmówić statusu wierzyciela. Są to wierzyciele szczególnego rodzaju. Reprezentują Skarb Państwa i wchodzą w określone relacje z komornikiem, jako funkcjonariuszem publicznym realizującym istotną część funkcji państwa. Odrębność ta nie jest jednak wystarczającą podstawą do zróżnicowania pozycji sądu i prokuratora w zakresie obowiązku uiszczania opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji.

Sąd pytający miał również wątpliwość, czy zaskarżony przepis jest zgodny z zasadami przyzwoitej legislacji, wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji). Zdaniem sądu art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych, w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą nie jest precyzyjnie sformułowany. W konsekwencji może być różnie interpretowany przez podmioty stosujące prawa, co zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z 29 września 2005 r. (sygn. akt III CZP 61/2005, „Biuletyn Sądu Najwyższego” nr 9/2005). W ten sposób narusza zasadę ochrony zaufania obywateli do państwa i tworzonego przez nie prawa.

2. Pismem z 2 stycznia 2007 r. stanowisko zajął Marszałek Sejmu. Wniósł o stwierdzenie, że art. 45 ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o komornikach sądowych jest niezgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji. Uznał zasadność zarzutów podnoszonych przez sąd pytający. Wskazał, że przedstawione pytanie prawne dotyczy sprawy analogicznej do spraw o sygn. P 19/05, P 22/06, P 29/06 i P 34/06.

Marszałek Sejmu uznał, że zarzut naruszenia zasady przyzwoitej legislacji zasługuje na całkowite uwzględnienie. Stwierdził, że w zaskarżonym przepisie naruszona została zasada przyzwoitej legislacji nakazująca redagowanie przepisów tak, by w sposób zrozumiały dla adresatów zawartych w nim norm wyrażały intencje prawodawcy, nie budziły wątpliwości i były wewnętrznie spójne. Marszałek Sejmu, zarzucając sprzeczność art. 45 ust. 2 i art. 45 ust. 4 w zw. z ust. 3 z Konstytucją, stwierdził, że przepisy te nie pozwalają kreować obowiązków w zgodzie z zasadami panującymi w demokratycznym państwie prawnym.

Marszałek uznał również, że art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych narusza zasadę równości przez to, że różnicuje pozycję wierzycieli dochodzących swojej należności w postępowaniu egzekucyjnym. Wprawdzie dopuścił odmienne potraktowanie wierzycieli będących stationes fisci Skarbu Państwa, ale w skarżonych przepisach taka dyferencjacja nie znajduje uzasadnienia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Omawiana sprawa jest przedmiotowo tożsama ze sprawą rozstrzygniętą w wyroku z 27 lutego 2007 r. w sprawie o sygn. akt P 22/06 (OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 12). Wówczas Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: „Art. 45 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191) w zakresie, w jakim przewiduje obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji na polecenie sądu albo prokuratora, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Wskazany wyrok zapadł po rozpoznaniu dwóch pytań prawnych: Sądu Okręgowego w Sieradzu i Sądu Rejonowego w Iławie. Zarzuty postawione w przedstawionych Trybunałowi Konstytucyjnemu pytaniach prawnych co do konstytucyjności art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych były analogiczne do zarzutów postawionych w pytaniu prawnym Sądu Rejonowego w Grójcu, na podstawie którego wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie. Ze względu na oczywisty związek między tymi sprawami Trybunał Konstytucyjny rozważył, czy nie zachodzą w niniejszej sprawie przesłanki uzasadniające umorzenie postępowania.

2. Ze względu na brak tożsamości podmiotowej ze sprawą o sygn. P 22/06 w niniejszej sprawie nie zachodzi przesłanka res iudicata, zobowiązująca do umorzenia postępowania z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia. Uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z punktu widzenia tych samych zarzutów nie może być jednak uznane za prawnie obojętne. Powoduje ono konieczność wydania rozstrzygnięcia opartego na zasadzie ne bis in idem. Jest ona rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (por. np. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 21 grudnia 1999 r., sygn. K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172; 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; 28 lipca 2003 r., sygn. P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73; 25 lutego 2004 r., sygn. K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15; 9 marca 2004 r., sygn. SK 34/02, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 25; 22 marca 2005 r., sygn. U 4/04, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 33; 20 czerwca 2005 r., sygn. SK 47/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 73). O ile w wypadku zaistnienia przesłanki powagi rzeczy osądzonej Trybunał Konstytucyjny musiałby na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) umorzyć postępowanie jako niedopuszczalne, to w wypadku przesłanki ne bis in idem Trybunał dokonuje oceny w kategoriach pragmatycznych, ocenia celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez ten organ. W takiej sytuacji właściwą podstawą umorzenia postępowania jest zbędność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

3. Wyrok o sygn. P 22/06 wyeliminował z porządku prawnego art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach sądowych w zakresie, w jakim przewidywał obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji na polecenie sądu albo prokuratora. W związku z tym Sąd Rejonowy w Grójcu może sam orzec w zawisłej sprawie, bez potrzeby ponownego orzekania przez Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał stwierdza, że wydanie wyroku w niniejszej sprawie jest zbędne, ponieważ została już dokonana ocena sformułowanego w pytaniu prawnym zarzutu niekonstytucyjności przepisu ustawy o komornikach.

Ze względu na powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.