W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 27 sierpnia 2013 r. F.M. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 17 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach rodzinnych) z art. 2, art. 18, art. 32 ust. 1 i art. 71 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Decyzją z 3 sierpnia 2010 r. (nr ŚR/009440/SP/08/10), wydaną z upoważnienia Prezydenta Wrocławia, starszy administratora ds. świadczeń rodzinnych w Dziale Świadczeń Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu, odmówił skarżącej przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy w związku z opieką nad teściową. Rozstrzygnięcie to utrzymało w mocy Samorządowe Kolegium Odwoławcze we Wrocławiu decyzją z 12 października 2010 r. (nr SKO 4316/100/10). Na powyższe decyzje skarżąca wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, który wyrokiem z 20 września 2011 r. (sygn. akt IV SA/Wr 81/11) skargę oddalił. Skargę kasacyjną od tego wyroku oddalił Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z 1 czerwca 2012 r. (sygn. akt I OSK 2432/11), doręczonym skarżącej 20 lipca 2012 r.

Skarżąca zakwestionowała konstytucyjność art. 17 ust. 1 i 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim uniemożliwia on przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego powinowatemu, który nie podejmuje zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej albo z nich rezygnuje, by sprawować opiekę nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, a który nie ma obowiązku alimentacyjnego wobec tej osoby. Zdaniem skarżącej brak możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego przez powinowatego opiekującego się niepełnosprawnym członkiem rodziny – w wypadku gdy nie ma on osoby spokrewnionej lub gdy osoba taka nie może sprawować opieki – narusza zasady sprawiedliwości społecznej oraz ochrony rodziny. Skarżąca wyjaśniła, że od wielu lat opiekuje się swoją niepełnosprawną teściową, podczas gdy jej mąż – będący jedynym żywicielem rodziny – pracuje. Tym samym sama nie ma możliwości podjęcia zatrudnienia. Jak stwierdziła, pozbawienie jej w takiej sytuacji prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jedynie dlatego, że nie jest krewną, na której ciąży obowiązek alimentacyjny wobec teściowej, narusza poczucie sprawiedliwości, które ustawodawca powinien uwzględniać ze względu na art. 2 Konstytucji, nakaz ochrony i opieki nad rodziną (art. 18 Konstytucji), zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 ust. 1 Konstytucji). Pomija również tradycyjny podział ról w rodzinie oraz sytuację społeczno-ekonomiczną wielu rodzin.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 września 2013 r. pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków skargi konstytucyjnej przez: podanie daty wystąpienia przez skarżącą z wnioskiem o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej, podanie daty doręczenia pełnomocnikowi skarżącej pisma o wyznaczeniu go pełnomocnikiem z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej, a także dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącej, wyrażonych w art. 2, art. 18, art. 32 ust. 1, i art. 71 ust. 1 Konstytucji, przez zaskarżony art. 17 ust. 1 i 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Pełnomocnik skarżącej ustosunkował się do powyższego zarządzenia pismem z 19 września 2013 r. Wskazał w nim, że skarżąca złożyła wniosek o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu 5 października 2012 r. oraz że pełnomocnik otrzymał pismo o wyznaczeniu go do reprezentowania skarżącej 19 czerwca 2013 r. Wyjaśnił ponadto, że – zdaniem skarżącej – w świetle celu ustawy o świadczeniach rodzinnych nie ma podstaw do odmiennego ukształtowania sytuacji prawnej krewnych oraz powinowatych rezygnujących z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu opieki nad osobą niepełnosprawną. Wskazał, że w przekonaniu skarżącej zaskarżona regulacja prowadzi do pokrzywdzenia osób, które sprawują faktyczną opiekę nad osobami niepełnosprawnymi, mimo że nie są ustawowo obciążone obowiązkiem alimentacji. Podkreślił również, że z art. 18 i art. 71 ust. 1 Konstytucji wynika, iż na państwie ciąży obowiązek szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W myśl art. 46 ust. 1 tejże ustawy skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

2. Analiza rozpatrywanej skargi konstytucyjnej prowadzi do wniosku, że została ona złożona z naruszeniem ustawowego terminu do jej wniesienia. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 czerwca 2012 r., który skarżąca wskazała jako ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK, został jej doręczony 20 lipca 2012 r. W tym dniu rozpoczął bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Uległ on zawieszeniu 5 października 2012 r., kiedy to skarżąca złożyła wniosek o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej (art. 48 ust. 2 ustawy o TK). Pełnomocnik taki został ustanowiony postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków we Wrocławiu – Wydział VI Cywilny z 19 marca 2013 r. (VI Co 2441/12), a wyznaczony pismem Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych we Wrocławiu z 14 czerwca 2013 r. Pełnomocnik skarżącego otrzymał to pismo 19 czerwca 2013 r. i w tym dniu rozpoczął się dalszy bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Skarga została nadana w placówce pocztowej 27 sierpnia 2013 r. Z tej racji Trybunał stwierdza, że bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczął się 20 lipca 2012 r. i uległ zawieszeniu 5 października 2012 r. (77 dni). Wznowienie biegu tego terminu nastąpiło 19 czerwca 2013 r. Do jego upływu pozostało 13 dni, a zatem termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie upłynął 2 lipca 2013 r. Tymczasem skarżąca złożyła skargę 27 sierpnia 2013 r., a więc z przekroczeniem wskazanego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminu o 56 dni. Zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK przesądza to o konieczności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

3. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny przypomina, że przedmiotem skargi konstytucyjnej może być zarzut naruszenia jedynie tych przepisów Konstytucji, które gwarantują konstytucyjne prawa lub wolności. Samodzielnym wzorcem kontroli regulacji zaskarżonych w skardze konstytucyjnej nie może być zasada ustrojowa lub przepis Konstytucji regulujący funkcjonowanie organu państwa lub którego zastosowanie wymaga przywołania innej normy statuującej prawo lub wolność człowieka. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, podstawą skargi konstytucyjnej nie może być zarzut naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej (wynikającej z art. 2 Konstytucji) oraz zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Zarówno art. 2, jak i art. 32 Konstytucji mogą być wskazane jako wzorce kontroli w postępowaniu skargowym jedynie, gdy odniesie się je do treści innych norm konstytucyjnych chroniących poszczególne wolności i prawa naruszone przez regulację kwestionowaną w skardze konstytucyjnej (zob. np. postanowienia TK z: 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60; 13 marca 2002 r., Ts 108/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 138 oraz 15 grudnia 2009 r., Ts 5/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 13 i cytowane tam orzecznictwo). Podobnie przedmiotem skargi konstytucyjnej nie może być zarzut naruszenia art. 18 Konstytucji. Również z tego przepisu nie można bowiem bezpośrednio wyprowadzać żadnych praw podmiotowych (zob. wyrok TK z 9 listopada 2010 r., SK 10/08, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 99).

Z tych racji w zakresie badania zgodności zaskarżonego przepisu z art. 2, art. 18 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Trybunał odmówił nadania skardze dalszego biegu również na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.