1. W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 kwietnia 2021 r. (data nadania) A.B. (dalej: skarżący), reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, wystąpił o zbadanie zgodności: 1) art. 306 § 1a, art. 426 § 1 oraz art. 465 § 1 i 2 w związku z art. 459 § 1 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 30, ze zm.; dalej: k.p.k.) „poprzez ograniczenie prawa do sądu w związku z brakiem środka odwoławczego umożliwiającego zaskarżenie orzeczenia w przedmiocie nieuwzględnienia zażalenia i utrzymania w mocy postanowienia o umorzeniu śledztwa zatwierdzonego przez Prokuratora Rejonowego, skutkujące pozbawieniem skarżącego możliwości dokonania właściwej kontroli instancyjnej poprzez zaskarżenie orzeczenia Sądu I instancji” z art. 176 ust. 1 w związku z art. 78, art. 45, art. 77 ust. 2 oraz z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; 2) art. 297 § 1 oraz art. 433 § 1 i 2 w związku z art. 4 i art. 7 k.p.k. „w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego, na podstawie którego sąd orzekł ostatecznie o prawach skarżącego naruszając zasadę rzetelnego procesu, bezstronności oraz obiektywizmu, jak również naruszając prawo skarżącego do równości wobec prawa oraz prawo do sądu”, z art. 33 ust. 1 w związku z art. 45 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji.

2. Postanowieniem z 21 września 2021 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącego 29 września 2021 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze z uwagi na fakt nieuzyskania przez skarżącego orzeczenia ostatecznie rozstrzygającego o jego konstytucyjnych prawach lub wolnościach (dot. zarzutów niekonstytucyjności art. 306 § 1a, art. 426 § 1 oraz art. 465 § 1 i 2 w związku z art. 459 § 1 i 3 k.p.k.) oraz skierowanie zarzutów skargi (dot. art. 297 § 1 oraz art. 433 § 1 i 2 w związku z art. 4 i art. 7 k.p.k.) wobec aktu zastosowania prawa w sprawie skarżącego.

3. W zażaleniu z 6 października 2021 r. (data nadania) skarżący zarzucił: 1) naruszenie art. 79 ust. 1 Konstytucji przez jego błędną wykładnię i uznanie, że zarzut naruszenia prawa do zaskarżenia postanowienia Sądu Rejonowego w W. z 19 czerwca 2020 r. wydanego w sprawie o sygn. akt […] (dalej: postanowienie Sądu Rejonowego) mógłby być podstawą skargi konstytucyjnej jedynie wówczas, gdyby skarżący dysponował orzeczeniem stwierdzającym brak możliwości jego zaskarżenia, podczas gdy podstawą do wniesienia skargi jest posiadanie przez skarżącego ostatecznego orzeczenia, a taki walor ma postanowienie Sądu Rejonowego; 2) niewłaściwe zastosowanie art. 61 ust. 4 pkt 1 w związku z art. 53 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393) skutkujące odmową nadania skardze dalszego biegu, podczas gdy skarga spełnia wymogi określone w ustawie, a w szczególności zawiera wskazanie naruszonych praw konstytucyjnych oraz sposobu ich naruszenia, skarżący dysponuje ostatecznym orzeczeniem i nie musiał podejmować próby uzyskania orzeczenia rozstrzygającego o niedopuszczalności wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego; 3) naruszenie art. 79 ust. 1 Konstytucji poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że zarzut określony w punkcie 2 skargi konstytucyjnej nie mieści się w zakresie właściwości Trybunału Konstytucyjnego, podczas gdy rozpatrzenie powyższego zarzutu było w kognicji Trybunału.

W uzasadnieniu skarżący wskazał, że z art. 79 ust. 1 Konstytucji nie wynika, by treść ostatecznego orzeczenia miała przesądzać o braku możliwości jego zaskarżenia. Wyjaśnił, że nie mógł zaskarżyć postanowienia Sądu Rejonowego, gdyż obowiązujące przepisy nie przewidują takiego środka zaskarżenia. Podał, że formułując zarzut określony w punkcie 2 petitum skargi miał na celu wyłącznie „sprawdzenie konstytucyjności wskazanych aktów stosowania prawa, a nie obciążanie Trybunału Konstytucyjnego nadzorem judykacyjnym nad Sądem Rejonowym w W.” (s. 6 zażalenia).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 5 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 37 ust. 1 pkt 3 lit. c u.o.t.p.TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zażalenie zasługuje na uwzględnienie w części.

2.1. Istota zarzutów skarżącego odnośnie do zakwestionowanych art. 306 § 1a, art. 426 § 1 oraz art. 465 § 1 i 2 w związku z art. 459 § 1 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 30, ze zm.; dalej: k.p.k.) związana jest z twierdzeniem, że powołane przepisy pozbawiają go możliwości wniesienia zażalenia na wydane przez Sąd Rejonowy w W. postanowienie z 19 czerwca 2020 r. (sygn. akt […]; dalej: postanowienie Sądu Rejonowego) o nieuwzględnieniu zażalenia skarżącego i utrzymaniu w mocy postanowienia aspiranta sztabowego Policji z 23 grudnia 2019 r., zatwierdzonego przez Prokuratora Rejonowego w W. (sygn. akt […]), którym umorzono śledztwo w jego sprawie. Jako orzeczenie ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji skarżący wskazał postanowienie Sądu Rejonowego.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego dla zbadania zgodności z Konstytucją przepisów zamykających drogę sądową bądź wykluczających dopuszczalność wniesienia do sądu określonego środka prawnego konieczne jest uprzednie uzyskanie orzeczenia w przedmiocie odrzucenia niedopuszczalnego z mocy prawa środka. Dopiero dysponując takim orzeczeniem, skarżący może dochodzić stwierdzenia naruszenia prawa do sądu (por. postanowienie pełnego składu TK z 10 marca 2015 r., sygn. SK 65/13, OTK ZU nr 3/A/2015, poz. 35).

W analizowanej sprawie rozstrzygnięcia wymaga to, czy skarżący powinien był wnieść zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego, by w ten sposób doprowadzić do wydania, w oparciu o kwestionowaną regulację, postanowienia o odrzuceniu zażalenia, a tym samym do „ujawnienia” przedmiotu skargi konstytucyjnej. Mając to na uwadze, Trybunał uwzględnił zażalenie w części dotyczącej zarzutu niekonstytucyjności art. 306 § 1a, art. 426 § 1 oraz art. 465 § 1 i 2 w związku z art. 459 § 1 i 3 k.p.k. i przekazał skargę konstytucyjną w tym zakresie do oceny merytorycznej, orzekając jak w punkcie 1 sentencji niniejszego postanowienia.

2.2. Odnosząc się do zarzutów zażalenia dotyczących art. 297 § 1 oraz art. 433 § 1 i 2 w związku z art. 4 i art. 7 k.p.k. Trybunał przypomina, że przedmiotem jego kontroli mogą być tylko normy prawne. Kognicja Trybunału nie rozciąga się natomiast na akty stosowania prawa, w szczególności ustrojodawca nie wyposażył Trybunału w kompetencje do usuwania skutków wadliwych aktów stosowania prawa. Jeżeli zatem skarżący w skardze konstytucyjnej wskazuje wprawdzie formalnie jednostkę redakcyjną tekstu prawnego, która – jego zdaniem – budzi wątpliwości co do jej zgodności z Konstytucją, lecz uzasadnienie skargi nie pozostawia wątpliwości, że w istocie przedmiotem zarzutu jest nieprawidłowe zastosowanie tego przepisu, nie można mówić o określeniu kwestionowanej normy w rozumieniu art. 53 ust. 1 pkt 1 u.o.t.p.TK. Trybunał w niniejszym składzie podziela stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, w myśl którego z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. W skardze konstytucyjnej skarżący zwracał bowiem uwagę, że „Sąd Rejonowy w Wołowie stosując powyższe przepisy (…) nie rozważył wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w zażaleniu skarżącego z dnia 13 stycznia 2020 r., jak również nie wskazał dlaczego zgłoszone przez skarżącego nowe wniosk[i] dowodowe nie zasługują na uwzględnienie, opierając rozstrzygnięcie w sprawie w zasadzie na wyjaśnieniach Służb Więziennych i funkcjonariuszy wskazywanych przez skarżącego jako sprawców czynów zabronionych” (s. 11 skargi). W tych okolicznościach zarzuty skarżącego mogły być rozumiane tylko w ten sposób, że kwestionował on konkretny akt zastosowania prawa w jego sprawie.

Mając na uwadze powyższe Trybunał postanawia jak w punkcie 2 sentencji.

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 kwietnia 2021 r. (data nadania) A.B. (dalej: skarżący), reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, wystąpił z żądaniem przytoczonym na tle następującego stanu faktycznego.

Komenda Powiatowa Policji w W. pod nadzorem Prokuratury Rejonowej w W. prowadziła postępowanie przygotowawcze dotyczące skarg złożonych przez skarżącego, osadzonego w Zakładzie Karnym, w sprawie działań na jego szkodę, w postaci:

1) kradzieży w okresie od 11 stycznia do 12 lipca 2019 r. z magazynu depozytowego Zakładu Karnego, przedmiotów w postaci dwóch grzałek elektrycznych o mocy 300W, radioodbiornika marki „Elta” oraz karty SIM-Era o wartości łącznej nie większej niż 500 zł stanowiących jego własność, tj. o czyn z art. 278 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (obecnie: Dz. U. z 2020 r. poz. 1444, ze zm.; dalej: k.k.);

2) niedopełnienia obowiązków służbowych przez funkcjonariuszy Służby Więziennej Zakładu Karnego, którzy w okresie od:

a) 11 stycznia do 12 lipca 2019 r. nie zapewnili należytego nadzoru nad jego rzeczami osobistymi znajdującymi się w magazynie depozytowym, tj. o czyn z art. 231 § 1 k.k.;

b) od 14 maja do 15 lipca 2019 r. nie zareagowali na usterkę głośnika radiowęzła w jego celi, tj. o czyn z art. 231 § 1 k.k.;

c) 27 lutego 2019 r. odmówili mu wydania potwierdzenia nadania przez skarżącego przesyłki urzędowej, tj. o czyn z art. 231 § 1 k.k.;

3) poświadczenia nieprawdy przez Zastępcę Dyrektora Zakładu Karnego, który w piśmie adresowanym do skarżącego z:

a) 21 czerwca 2019 r. stwierdził, iż głośnik, o którym mowa w punkcie 3, jest sprawny, tj. o czyn z art. 271 § 1 k.k.;

b) 8 kwietnia 2019 r. stwierdził, iż administracja Zakładu Karnego nie odnotowała jego prośby o informację dotyczącą jednostek penitencjarnych, tj. o czyn z art. 271 § 1 k.k.;

c) 15 marca 2019 r. stwierdził, iż skarżący nie przekazywał oddziałowemu korespondencji urzędowej, tj. o czyn z art. 271 § 1 k.k.

Postanowieniem aspiranta sztabowego Policji z 23 grudnia 2019 r., zatwierdzonym przez Prokuratora Rejonowego w W. (sygn. akt […]; dalej: Prokurator), śledztwo w opisanej wyżej sprawie umorzono na podstawie art. 17 § 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (obecnie: Dz. U. z 2021 r. poz. 534, ze zm.; dalej: k.p.k.). Sąd Rejonowy w W. (dalej: Sąd Rejonowy) postanowieniem z 19 czerwca 2020 r. (sygn. akt […]) nie uwzględnił zażalenia skarżącego i utrzymał w mocy powyższe orzeczenie.

Z brakiem ustanowienia w treści kwestionowanych art. 306 § 1a, art. 426 § 1 oraz art. 465 § 1 i 2 w związku z art. 459 § 1 i 3 k.p.k. mechanizmu zaskarżenia postanowienia sądu w przedmiocie nieuwzględnienia zażalenia i utrzymania w mocy postanowienia zatwierdzonego przez Prokuratora o umorzeniu śledztwa skarżący wiąże ograniczenie prawa do sądu i naruszenie prawa do zaskarżania decyzji wydanej w pierwszej instancji. Jego zdaniem doszło do pozbawienia go możliwości merytorycznego skontrolowania niekorzystnego dla niego ostatecznego orzeczenia. Uzasadniając zarzut niekonstytucyjności drugiej z kwestionowanych grup przepisów skarżący podniósł, że stosując je w jego sprawie Sąd Rejonowy naruszył powołane w petitum skargi postanowienia Konstytucji, gdyż „nie rozważył wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w zażaleniu skarżącego z dnia 13 stycznia 2020 r., jak również nie wskazał dlaczego zgłoszone przez skarżącego nowe wniosk[i] dowodowe nie zasługują na uwzględnienie, opierając rozstrzygnięcie w sprawie w zasadzie na wyjaśnieniach Służb Więziennych i funkcjonariuszy wskazywanych przez skarżącego jako sprawców czynów zabronionych” (s. 11 skargi).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. Trybunał wydaje postanowienie o nadaniu skardze konstytucyjnej dalszego biegu, gdy spełnia ona określone przez prawo wymagania oraz gdy nie zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 61 ust. 4 pkt 3 u.o.t.p.TK.

2. Jako ostateczne orzeczenie skarżący wskazał postanowienie Sądu Rejonowego w W. z 19 czerwca 2020 r. (sygn. akt […]; dalej: postanowienie Sądu Rejonowego) o nieuwzględnieniu zażalenia na zatwierdzone przez Prokuratora Rejonowego w W. postanowienie z 23 grudnia 2019 r. (sygn. akt […]) o umorzeniu śledztwa o czyny z art. 278 § 1, art. 231 § 1 i art. 271 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (obecnie: Dz. U. z 2020 r. poz. 1444, ze zm.).

Istota zarzutów skarżącego odnośnie do art. 306 § 1a, art. 426 § 1 oraz art. 465 § 1 i 2 w związku z art. 459 § 1 i 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (obecnie: Dz. U. z 2021 r. poz. 534, ze zm.; dalej: k.p.k.) związana jest z twierdzeniem, że powołane przepisy pozbawiają skarżącego możliwości wniesienia zażalenia na powołane wyżej postanowienie Sądu Rejonowego. Stosownie do art. 79 ust. 1 Konstytucji zarzut naruszenia prawa do zaskarżenia tego orzeczenia mógłby być podstawą skargi konstytucyjnej jedynie wówczas, gdyby skarżący dysponował ostatecznym orzeczeniem stwierdzającym brak możliwości jego zaskarżenia. Tymczasem, jak wynika z oświadczenia skarżącego, nie podjął on próby uzyskania orzeczenia rozstrzygającego o niedopuszczalności wniesienia zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego, tj. orzeczenia, którego przedmiot odnosiłby się do treści omawianego zarzutu. Na marginesie podkreślić należy, że waloru ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie ma w szczególności doręczone skarżącemu wraz z postanowieniem Sądu Rejonowego pouczenie o jego niezaskarżalności (zob. np. postanowienie TK z 14 marca 2000 r., Ts 65/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 74). Pouczenie takie nie jest bowiem władczym rozstrzygnięciem odnoszącym się do sfery praw lub wolności skarżącego, lecz ma charakter wyłącznie informacyjny.

3. W uzasadnieniu zarzutu niekonstytucyjności art. 297 § 1 oraz art. 433 § 1 i 2 w związku z art. 4 i art. 7 k.p.k. skarżący wskazał, że „Sąd Rejonowy w W. stosując powyższe przepisy naruszył art. 33 ust. 1 Konstytucji albowiem Sąd ten w szczególności nie rozważył wszystkich wniosków i zarzutów wskazanych w zażaleniu skarżącego nowe wniosk[i] dowodowe nie zasługują na uwzględnienie, opierając rozstrzygnięcie w sprawie w zasadzie na wyjaśnieniach Służb Więziennych i funkcjonariuszy wskazywanych przez skarżącego jako sprawców czynów zabronionych” (s. 11 skargi). Jednocześnie skarżący nie sformułował jakichkolwiek zarzutów w stosunku do podstawy normatywnej kwestionowanego orzeczenia. Tak określony przedmiot skargi konstytucyjnej wykracza poza zakres właściwości Trybunału Konstytucyjnego, wynikający z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Przedmiotem postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w trybie skargi konstytucyjnej nie są bowiem akty stosowania prawa, a Trybunał Konstytucyjny nie pełni funkcji kolejnej instancji odwoławczej (zob. np. postanowienie TK z 29 listopada 2010 r., sygn. SK 8/10, OTK ZU nr 9/A/2010 poz. 117). Trybunał Konstytucyjny jest sądem prawa, a nie organem sprawującym nadzór judykacyjny nad sądami. Natomiast wskazanie przez skarżącego konkretnego orzeczenia sądowego lub innego rozstrzygnięcia stanowi wyłącznie warunek rozpoznania zarzutów niekonstytucyjności podstawy prawnej tego orzeczenia lub rozstrzygnięcia.

Mając na uwadze powyższe, Trybunał stwierdza, że skarga nie odpowiada warunkowi określonemu w art. 53. ust. 1 pkt 1 u.o.t.p.TK. Z tego względu należało odmówić nadania jej dalszego biegu (art. 61 ust. 4 pkt 1 u.o.t.p.TK).

Na podstawie art. 61 ust. 5 u.o.t.p.TK skarżącemu przysługuje prawo do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w terminie 7 dni od dnia jego doręczenia.