W skardze konstytucyjnej złożonej 20 grudnia 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 12 ust. 4 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) w brzmieniu sprzed 20 lutego 2008 r. z art. 2, art. 45 Konstytucji; a także art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843; dalej: ustawa o skardze na przewlekłość) w brzmieniu sprzed 20 lutego 2008 r. z art. 2. art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego, będącego komornikiem, art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na przewlekłość jest niezgodny z zasadami poprawnej legislacji, pozostawia do arbitralnego uznania sądu kryteria, jakimi ma się kierować sąd, ustalając „odpowiednią sumę pieniężną”. Ponadto, zdaniem skarżącego art. 3941 § 1 k.p.c. w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy o skardze na przewlekłość zamyka komornikowi oraz innym, wobec których orzeczono przewlekłość postępowania, drogę do zaskarżenia postanowienia sądu, nie przewiduje bowiem możliwości złożenia zażalenia na postanowienie wydane w wyniku rozpatrzenia skargi na przewlekłość. Zaskarżone przepisy nie pozwalają na kontrolę instancyjną przed Sądem Najwyższym, pozbawiają zatem skarżącego prawa do wysłuchania, do postępowania odwoławczego, pozbawiając go szansy na eliminację błędów zawartych w zapadłym orzeczeniu. Orzeczenie stwierdzające przewlekłość tworzy ponadto stan powagi rzeczy osądzonej, stanowiąc niejako wyrok wstępny, przesądzający o odpowiedzialności w ewentualnym przyszłym postępowaniu o odszkodowanie za przewlekłość. Wreszcie, zdaniem skarżącego, ograniczenia wprowadzone zaskarżonymi przepisami, w tym także niejawne rozpoznanie skargi na posiedzeniu bez udziału stron postępowania, nie są niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Postanowieniem z 11 września 2007 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W szczególności Trybunał zwrócił uwagę na fakt, że skarga konstytucyjna została złożona przez komornika i wskazał wcześniejsze orzecznictwo Trybunału, dotyczące statusu prawnego komornika. Przypomniał, że komornik sądowy jest organem państwa powołanym do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, a także wykonywania innych czynności określonych w ustawach, posiadającym – w ramach wykonywania swoich zadań – władcze kompetencje wobec innych podmiotów stosunków prawnych. Trybunał uznał zatem, że w zakresie postępowania egzekucyjnego i oceny jego prawidłowości komornik nie może być równocześnie organem wykonującym władztwo publiczne i osobą dochodzącą ochrony swych konstytucyjnych praw, w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu zażalenie wniósł pełnomocnik skarżącego. Podniósł w nim, że komornik wykonując zadania funkcjonariusza publicznego, występuje jednocześnie także jako osoba podlegająca odpowiedzialności odszkodowawczej całym swoim majątkiem. Jednocześnie skarżący wskazuje, że komornik w razie stwierdzenia podejmowania czynności z rażącą zwłoką podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej. Stwierdzenie przewlekłości postępowania komornika stanowi podstawę wszczęcia postępowania dyscyplinarnego wobec komornika, wiąże także sąd w ewentualnym przyszłym postępowaniu cywilnym, w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu przewlekłości. Zatem skarżący podnosi, że zaskarżone przepisy odnoszą się także do sfery praw i wolności konstytucyjnych osoby pełniącej funkcję komornika. Zdaniem skarżącego należy zatem oddzielić od pozycji prawnej komornika, jako organu państwa, status osobisty i majątkowy osoby pełniącej funkcję komornika.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przesłanką podjęcia przez Trybunał Konstytucyjny rozstrzygnięcia o odmowie nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej było stwierdzenie, że komornik sądowy jest organem państwa.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, w przypadku analizowanej skargi zaakceptować należy jednak stanowisko przedstawione przez Trybunał w wyroku z 24 lutego 2009 r. (SK 34/07, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 10). W wyroku tym Trybunał analizował status prawny komornika i jego legitymację do wniesienia skargi konstytucyjnej w zakresie przepisów określających odpowiedzialność odszkodowawczą komornika za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności. Trybunał, analizując dotychczasowe orzecznictwo w tym zakresie wskazał, że „artykuł 79 Konstytucji, określając podmiot uprawniony do złożenia skargi konstytucyjnej, posługuje się terminem >>każdy<<. Termin ten należy interpretować możliwie szeroko, bo skarga przysługuje podmiotom praw i wolności konstytucyjnie gwarantowanych. Z jej istoty – jako środka ochrony praw i wolności, których źródłem jest godność ludzka (art. 30 Konstytucji) – oraz z umiejscowienia art. 79 w rozdziale II Konstytucji wynika, że jest ona środkiem ochrony praw przede wszystkim osób fizycznych. Powyższe nie wyklucza dopuszczalności wniesienia skargi przez inne podmioty niż osoby fizyczne, np. osoby prawne”. Odwołał się także do stanowiska wyrażonego przez Trybunał w wyroku z 20 stycznia 2004 r., w którym podkreślono, że od pozycji prawnej komornika jako organu państwa (organu egzekucji sądowej), oddzielić należy kwestie osobistego i majątkowego statusu komornika jako osoby fizycznej, tzw. piastuna organu (SK 26/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 3). Trybunał wskazał także, iż „wziąwszy pod uwagę, że komornik jest organem samofinansującym się oraz ponoszącym ryzyko, a w konsekwencji także osobistą odpowiedzialność za prowadzoną działalność, zdaniem obecnego składu Trybunału Konstytucyjnego sposób ukształtowania mechanizmu odszkodowawczego tego rodzaju funkcjonariusza publicznego ma znaczenie dla konstytucyjnej ochrony jego praw majątkowych (…). W konsekwencji należy dojść do wniosku, że skarga konstytucyjna komornika w niniejszej sprawie jest dopuszczalna”.

Odnosząc powyższe rozważania do przedmiotu zaskarżenia niniejszej skargi konstytucyjnej uznać należy, że także ze względu na to, iż stwierdzenie przewlekłości postępowania komornika wiąże się z obowiązkiem uiszczenia przez niego ˝odpowiedniej sumy pieniężnej¨, pokrywanej z jego majątku oraz wiąże sąd w ewentualnym przyszłym postępowaniu cywilnym, zaskarżone przepisy odnoszą się do sfery praw i wolności konstytucyjnych osoby wykonującej zawód komornika. Okoliczność ta przesądza o dopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej komornika w niniejszej sprawie.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało uwzględnić zażalenie wniesione na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W skardze konstytucyjnej złożonej 20 grudnia 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 12 ust. 4 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843) z art. 2, art. 45 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; a także art. 3941 § 1 i § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. Nr 179, poz. 1843; dalej: ustawa o skardze na przewlekłość) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Skarga została złożona w oparciu o następujący stan faktyczny. Wierzyciel złożył skargę na naruszenie praw strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez Komornika Sądowego Rewiru III przy Sądzie Rejonowym w Poznaniu. Postanowieniem z 19 października 2006 r. (sygn. akt II S 97/06) Sąd Okręgowy w Poznaniu – Wydział II Cywilny stwierdził, że w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przez komornika doszło do przewlekłości postępowania, a ponadto zasądził od komornika na rzecz skarżącego kwotę 1.000 zł.

Zdaniem skarżącego, będącego komornikiem, art. 12 ust. 4 ustawy o skardze na przewlekłość jest niezgodny z zasadami poprawnej legislacji, pozostawia do arbitralnego uznania sądu kryteria, jakimi ma się kierować sąd ustalając „odpowiednią sumę pieniężną”. Ponadto, zdaniem skarżącego, przepis art. 3941 § 1 k.p.c. w zw. z art. 8 ust. 2 ustawy o skardze na przewlekłość zamyka komornikowi oraz innym, wobec których orzeczono przewlekłość postępowania, drogę do zaskarżenia postanowienia sądu, nie przewiduje bowiem możliwości złożenia zażalenia na postanowienie wydane w wyniku rozpatrzenia skargi na przewlekłość. Zaskarżone przepisy nie pozwalają na kontrolę instancyjną przed Sądem Najwyższym, pozbawiają zatem skarżącego prawa do wysłuchania, do postępowania odwoławczego, pozbawiając go szansy na eliminację błędów zawartych w zapadłym orzeczeniu. Orzeczenie stwierdzające przewlekłość tworzy ponadto stan powagi rzeczy osądzonej, stanowiąc niejako wyrok wstępny przesądzający o odpowiedzialności w ewentualnym przyszłym postępowaniu o odszkodowanie za przewlekłość. Wreszcie, zdaniem skarżącego, ograniczenia wprowadzone zaskarżonymi przepisami, w tym także niejawne rozpoznanie skargi na posiedzeniu bez udziału stron postępowania, nie są niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jej ratio legis wynika z funkcji ochronnej tych praw polegającej na zapewnieniu ochrony jednostki przed nadmierną ingerencją władzy publicznej. Adresatem praw konstytucyjnych, podmiotem uprawnionym, jest jednostka, natomiast podmiotem zobowiązanym organ władzy publicznej lub inny podmiot wykonujący władztwo publiczne. Z powyższego wynika, że skarga konstytucyjna przysługuje jednostce. A contrario należy stwierdzić, że skarga konstytucyjna nie przysługuje organom władzy publicznej lub innym podmiotom wykonującym władztwo publiczne. Przyjęcie odmiennego założenia pozostawałoby w sprzeczności z ratio legis skargi konstytucyjnej oraz z charakterem praw konstytucyjnych rozumianych jako publiczne prawa podmiotowe.

W niniejszej sprawie skarga konstytucyjna została złożona przez komornika. Status prawny komornika był już kilkakrotnie przedmiotem zainteresowania Trybunału Konstytucyjnego. W wyroku z 13 grudnia 2003 r. Trybunał stwierdził m.in.: „komornika oraz strony postępowania egzekucyjnego (wierzyciela i dłużnika) nie łączy stosunek o charakterze prywatnoprawnym, ale o charakterze publicznoprawnym. To, że egzekwowane przez komornika świadczenia mają z reguły charakter cywilnoprawny, nie oznacza, że egzekucja tych świadczeń ma taki sam charakter. Zgodnie z zasadą państwa prawnego przymusowe wykonywanie wyroków w sprawach cywilnych nie odbywa się w drodze osobistych działań wierzyciela, ani osób, którym zleca on wykonanie konkretnego wyroku. Z uwagi na przyjęte we współczesnym państwie prawnym założenie, iż stosowanie środków przymusu stanowi w zasadzie monopol państwa, przymusowa egzekucja wyroków sądowych odbywa się w drodze działań organów państwa, które nie działają na zlecenie wierzyciela, ale w ramach własnych, przyznanych im przez państwo uprawnień. (…) komornik działa bowiem formalnie rzecz biorąc w imieniu państwa, którego zadaniem jest zapewnienie wykonania wyroków sądowych. Tylko faktycznie działa on w interesie wierzyciela jako osoby, której sąd w odpowiednim orzeczeniu zapewnił ochronę publicznoprawną. (…) komornik sądowy jest organem państwa powołanym do wykonywania orzeczeń sądowych w drodze przymusowej egzekucji świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, a także wykonywania innych czynności określonych w ustawach, posiadającym – w ramach wykonywania swoich zadań – władcze kompetencje wobec innych podmiotów stosunków prawnych. (…) obowiązek prowadzenia czynności egzekucyjnych nałożony został na komornika jako na organ egzekucyjny (organ władzy publicznej), chodzi tu bowiem o czynności określonej osoby jako komornika, o jego działania urzędowe, a nie o czynności podjęte we własnym imieniu jako osoby fizycznej” (K 5/02, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 98). Podobne stanowisko zajął Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 20 stycznia 2004 r. „We współczesnym państwie przyjmuje się założenie, iż stosowanie środków przymusu jest monopolem państwa. Egzekucja wyroków sądowych odbywa się więc w ramach kompetencji przyznanych egzekutorowi przez ustawę, nie zaś na zlecenie wierzyciela” (SK 26/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 3, podobnie w wyroku z 17 maja 2005 r., P 6/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 50).

Z powyższego wynika, że czynności komornika mają charakter publicznoprawny. Ocena tych czynności powinna być dokonywana przez sąd z punktu widzenia ich zgodności z prawem. Ma to istotne znaczenie dla konstytucyjnoprawnej oceny postępowania sądowego, mającego na celu ustalenie ewentualnej przewlekłości postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika. Prowadząc postępowanie egzekucyjne, komornik nie jest podmiotem konstytucyjnych wolności i praw w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

W zakresie postępowania egzekucyjnego i oceny jego prawidłowości komornik nie może być równocześnie organem wykonującym władztwo publiczne i osobą dochodzącą ochrony swych konstytucyjnych praw.

Mając powyższe na względzie na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 2 w zw. z art. 49, art. 36 ust. 3 i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, należało orzec jak w sentencji.