1. Rzecznik Praw Obywatelskich 31 grudnia 1996 r. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności
§ 16 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 stycznia 1995 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zobowiązaniach
podatkowych (Dz.U. Nr 7, poz. 33) z art. 56 ust 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach
między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426
ze zm.).
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał, że kwestionowany 16 rozporządzenia został wydany na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy
z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz.U. z 1993 r. Nr 108, poz. 486 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem
Minister Finansów został upoważniony do określenia, w drodze rozporządzenia, rodzaju zdarzeń będących przedmiotem informacji
podatkowych oraz zasad sporządzania i udzielania informacji, o których mowa w art. 34.
Wnioskodawca zarzucił, iż Minister Finansów w rozporządzeniu z 9 stycznia 1995 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów
ustawy o zobowiązaniach podatkowych nie określił – mimo upoważnienia ustawowego – katalogu i rodzaju zdarzeń, co do których
istnieje obowiązek przekazywania informacji organom skarbowym lecz z wyraźnym przekroczeniem tego upoważnienia wskazał inny
krąg podmiotów zobowiązanych do udzielania informacji (zamiast jednostek gospodarki uspołecznionej osoby prawne oraz państwowe
jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej). Ponadto, wbrew dyspozycji ustawy, nie określił rodzaju zdarzeń
będących przedmiotem informacji podatkowej lecz udzielił subdelegacji terenowym organom podatkowym upoważniając je do określenia
w wezwaniu, jakie rodzaje danych mają zawierać sporządzane i przesyłane temu organowi informacje i w jakich terminach. Rzecznik
Praw Obywatelskich stwierdził, że Minister Finansów nie określił także zasad sporządzania informacji, do czego został zobowiązany
na podstawie art. 34 ust. 3 ustawy. Zastrzeżenia wnioskodawcy budzi także treść ust. 2 § 16 rozporządzenia w sprawie wykonania
niektórych przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych. Minister Finansów zmienił bowiem charakter uprawnienia przysługującego
organom podatkowym na podstawie art. 34 ust. 2 ustawy, z indywidualnego na powszechny, oraz wbrew obowiązkowi nie wyjaśnił
co należy rozumieć pod pojęciem “transakcji mających wpływ na ustalenie zobowiązań podatkowych”.
Zdaniem wnioskodawcy treść § 16 rozporządzenia Ministra Finansów z 9 stycznia 1995 r. nie wypełnia dyspozycji przepisu ustawy,
na podstawie którego został wydany. Może to spowodować rozbieżności w postępowaniu urzędów skarbowych, co byłoby niezgodne
z zasadą stabilizacji systemu podatkowego
Rzecznik Praw Obywatelskich powołał się w uzasadnieniu na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego wskazujące na niedopuszczalność
stosowania subdelegacji oraz określające warunki legalności rozporządzeń wykonawczych.
2. Prokurator Generalny w piśmie z 21 lutego 1997 r. uznał, że przepisy § 16 kwestionowanego rozporządzenia są niezgodne z
art. 56 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą
Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 ze zm.) oraz art. 34 ust. 3 i art. 35 ustawy
z dnia 19 grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (tekst jednolity z 1993 r. Dz.U. Nr 108, poz. 426 ze zm.). Podkreślił,
że przepisy § 16 rozporządzenia nie spełniają wymogów legalności i konstytucyjności rozporządzenia, które zostały określone
w utrwalonym już orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Przede wszystkim, zdaniem Prokuratora Generalnego, Minister Finansów
nie wypełnił upoważnienia ustawowego, gdyż nie określił ani rodzajów zdarzeń, które stanowić mają przedmiot informacji podatkowych,
ani zasad ich sporządzania i udzielania. W istocie przekazał swoje uprawnienia urzędom skarbowym, które mają określać w wezwaniach
przedmiot informacji podatkowych i terminy ich nadsyłania. Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że przepis art. 34 ustawy o
zobowiązaniach podatkowych ma charakter instrumentalny, służyć ma bowiem kontroli podatkowej, a wadliwy sposób wykonania upoważnienia
przez Ministra Finansów może spowodować rozbieżność w działaniach urzędów skarbowych. Ponadto zakwestionowane przepisy rozporządzenia
wkraczają, bez ustawowego upoważnienia, w materię podmiotową ustawy i wbrew treści art. 34 poszerzają krąg podmiotów zobowiązanych
do udzielania informacji.
3. Minister Finansów w piśmie z 26 marca 1997 r. uznał zarzuty Rzecznika Praw Obywatelskich za słuszne. W związku z powyższym
zarządził opracowanie projektu nowelizacji przedmiotowego rozporządzenia z uwzględnieniem postulatów wnioskodawcy. Zgodnie
z zapowiedzią Minister Finansów rozporządzeniem z 27 sierpnia 1997 r. zmienił brzmienie § 16 rozporządzenia z 9 stycznia 1995
r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych. Rozporządzenie zmieniające rozporządzenie
w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw z 3 września
1997 r. Nr 103, poz. 655 i weszło w życie z dniem 1 października 1997 roku.
Kwestionowany przepis rozporządzenia z 9 stycznia 1995 r. został zmieniony na mocy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia
27 sierpnia 1997 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o zobowiązaniach podatkowych
(Dz.U. Nr 103, poz. 655). Zaskarżony § 16 rozporządzenia uzyskał nowe brzmienie. został poddany gruntownej modyfikacji (rekonstrukcji),
zmieniającej zasadniczo jego treść i zakres obowiązywania. Nowa treść przepisu spowodowała, że zarzut Rzecznika Praw Obywatelskich
zawarty we wniosku do Trybunału Konstytucyjnego stał się nieaktualny.
Przepis § 16 rozporządzenia w nowym brzmieniu określił rodzaj i wartość transakcji, których dokonanie zobowiązuje osoby prawne
pozostające z innymi podmiotami gospodarczymi w związkach, o których mowa w art. 11 ust. 1 i 4 ustawy z 15 lutego 1992 r.
o podatku dochodowym od osób prawnych, do sporządzania informacji dla urzędów skarbowych (§ 16 ust. 1 i 9). Minister Finansów
ustalił wzór, według którego informacje mają być sporządzone oraz terminy ich udzielania (ust. 4). Podobne regulacje dotyczą
osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą (§ 16 ust. 5–9). Należy zaznaczyć, że zmienione przepisy nie przewidują
upoważnienia dla urzędów skarbowych do samodzielnego określenia w wezwaniu rodzaju danych jakie miałyby zawierać informacje
oraz terminu ich sporządzania. Tym samym zmiana stanu prawnego dokonana została w kierunku implicite wskazanym we wniosku.
Utrata mocy obowiązującej przepisów, w zakresie objętym wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich, przed wydaniem orzeczenia
przez Trybunał Konstytucyjny wywołała ten skutek, że usunęła przesłankę do dalszego prowadzenia sprawy. Brak tej przesłanki
procesowej, jak wielokrotnie stwierdzał Trybunał Konstytucyjny (U. 3/93, OTK w 1993 r., cz. II, poz. 23, U. 11/92 i U. 9/92, OTK w 1992 r., cz. II poz. 29 i 31) powoduje zgodnie z art. 4 ust. 2 powołanej ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale
w związku z art. 90 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643), konieczność umorzenia
postępowania.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.