1. Komisja Krajowa Niezależnego Związku Zawodowego “Solidarność” wystąpiła o zbadanie zgodności z konstytucją art. 13 ust.
4 i art. 2 pkt 5 w związku z art. 36 ust. 1 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych, z art. 1, art. 84 i art. 85 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej
z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz
o samorządzie terytorialnym, a obecnie z art. 2 i art. 59 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Wniosek z 14 lipca
1997 r. dotyczył początkowo normy wyrażonej w art. 13 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,
wprowadzającej zakaz wykonywania przez członków rad nadzorczych spółek prawa handlowego zajęć, które pozostawałyby w sprzeczności
z ich obowiązkami albo mogłyby wywoływać podejrzenie o stronniczość lub interesowność. Zgodnie z brzmieniem art. 13 ust. 1
zakaz ten dotyczy spółek, w których jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa i obejmuje m.in. zakaz jednoczesnego pełnienia
funkcji członka rady nadzorczej oraz funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej. W ocenie wnioskodawcy norma wyrażona
w tym przepisie narusza zasadę sprawiedliwości społecznej oraz zasadę równości wobec prawa. Wnioskodawca podkreślił, że celem
regulacji zawartej w art. 13 zaskarżonej ustawy jest zapewnienie członkom rad nadzorczych swobody podejmowania decyzji związanych
ze sprawami spółki, bez groźby wpływania na treść podejmowanych przez radę decyzji przez inne organy spółki lub przez organizacje
działające w spółce. W ocenie wnioskodawcy celowość istnienia takiej regulacji co do zasady nie budzi wątpliwości. Zasadnicze
wątpliwości związane są natomiast ze wskazaniem w art. 13 ust. 4 pełnienia funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej
jako zajęcia, według ustawodawcy pozostającego na pewno w sprzeczności z obowiązkami członka rady nadzorczej. Wnioskodawca
wskazał jednocześnie, że określenie pozostałych zajęć, które pozostawałyby w sprzeczności z obowiązkami członka rady nadzorczej
albo mogłyby wywoływać podejrzenie o stronniczość lub interesowność, pozostawiono orzecznictwu związanemu z praktycznym stosowaniem
tego przepisu.
Uznanie przez ustawodawcę, że pełnienie funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej uniemożliwia - z uwagi na istniejący
konflikt interesów - jednoczesne pełnienie funkcji członka rady nadzorczej spółki, jest arbitralne i stanowi przejaw dyskryminacji
osób aktywnie uczestniczących w działalności związkowej.
W piśmie z 29 lipca 1997 r. wnioskodawca złożył do Trybunału Konstytucyjnego uzupełnienie pierwotnego wniosku, rozszerzając
go o zarzut niekonstytucyjności art. 2 pkt 5 w związku z art. 36 ust. 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych. Wnioskodawca wskazał, że art. 36 ust. 1 ustawy przyznaje uprawnionym prawo do nieodpłatnego nabycia do 15 % akcji
spółki należącej do Skarbu Państwa, powstałej w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego. Brzmienie art. 2 pkt
5 ustawy nie pozwala zaliczyć do kategorii uprawnionych pracowników osób, które nie były pracownikami przedsiębiorstwa państwowego
w dniu wykreślenia go z rejestru przedsiębiorstw państwowych, a nawet tych osób, które uzyskały orzeczenie sądu lub innego
właściwego organu uznające roszczenia związane z niezgodnym z prawem lub nieuzasadnionym rozwiązaniem stosunku pracy bez wypowiedzenia
przez pracodawcę. Wyłączenie z kręgu uprawnionych pracowników dotyczy zarówno przypadków, do których mają zastosowanie przepisy
art. 45 i art. 52 kodeksu pracy, jak i przypadków, o których mowa w przepisach szczególnych. Zdaniem wnioskodawcy poważne
zastrzeżenia budzi fakt wyłączenia z kręgu osób uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa
państwowego pracowników zwolnionych w związku z przekonaniami politycznymi, religijnymi, albo w związku z przynależnością
do związku zawodowego, prowadzeniem działalności związkowej lub samorządowej, które zostały następnie ponownie zatrudnione
w macierzystym zakładzie pracy na podstawie ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o szczególnych uprawnieniach niektórych osób do
ponownego nawiązania stosunku pracy (Dz.U. Nr 32, poz. 172, ze zm.). W ocenie wnioskodawcy wyłączenie przez art. 2 pkt 5 ustawy
o komercjalizacji... z kręgu uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa państwowego pracowników
osób, z którymi stosunek pracy został rozwiązany w sposób bezprawny lub w związku z przynależnością do związku zawodowego,
prowadzeniem działalności związkowej lub samorządowej, stanowi naruszenie konstytucyjnych zasad sprawiedliwości społecznej
i wolności zrzeszania się, godząc jednocześnie w wynikający z art. 84 i art. 85 przepisów konstytucyjnych pozostawionych w
mocy zakaz dyskryminacji z powodu działalności związkowej, politycznej lub społecznej.
2. Ustosunkowując się do przedstawionych we wniosku zarzutów Prokurator Generalny przedstawił stanowisko, wedle którego przepisy
art. 13 ust. 4 i art. 2 pkt 5 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nie
są niezgodne z art. 2, art. 58 i art. 59 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Prokurator Generalny podkreślił, że
zarzut niekonstytucyjności art. 13 ust. 4 ustawy o komercjalizacji... opiera się na fakcie zróżnicowania sytuacji prawnej
pełniących z wyboru funkcje w zakładowej organizacji związkowej w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa oraz w innych spółkach
posiadających więcej niż jednego akcjonariusza. Zdaniem Prokuratora Generalnego zróżnicowanie spółek Skarbu Państwa oraz tzw.
spółek “prywatnych” , zgodnie z którym w tych pierwszych osoby pełniące funkcje z wyboru w zakładowej organizacji związkowej
nie mogą być członkami rady nadzorczej, wynika z “samej istoty komercjalizacji”. Istota tego procesu polega na przekształceniu
przedsiębiorstwa państwowego w spółkę, co nie jest równoznaczne z zawiązaniem spółki prawa handlowego, przy zachowaniu majątku
przedsiębiorstwa państwowego, stającego się z chwilą przekształcenia majątkiem spółki oraz braku jakichkolwiek zmian w strukturze
własnościowej, bowiem po przekształceniu Skarb Państwa pozostaje jedynym właścicielem spółki. Powstała w wyniku komercjalizacji
spółka charakteryzuje się pewną odrębnością w stosunku do innych spółek prawa handlowego, będąc w istocie strukturą pośrednią,
łączącą w sobie cechy spółki prawa handlowego oraz elementy właściwe dla przedsiębiorstwa państwowego. Tę szczególną charakterystykę
jednoosobowych spółek akcyjnych Skarbu Państwa uwzględnia ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,
zawierając szereg regulacji szczególnych, odrębnych od norm zawartych w kodeksie handlowym. Także kwestionowany przez wnioskodawcę
przepis jest uregulowaniem szczególnym w stosunku do norm określających zasady funkcjonowania rady nadzorczej zawartych w
kodeksie handlowym. Niemożność pogodzenia funkcji w zakładowej organizacji związkowej oraz w radzie nadzorczej wynika z diametralnie
różnych zadań stawianych przed członkami tych organów. Członkowie rady nadzorczej są zobowiązani dbać o interesy spółki postrzegane
z pozycji przedsiębiorcy i pracodawcy, natomiast członkowie władz zakładowej organizacji związkowej są powołani do reprezentowania
pracowników oraz dbałości o ich interesy zawodowe i socjalne. Prokurator Generalny nie podzielił także zarzutu naruszenia
przez zakaz łączenia funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej z członkostwem w radzie nadzorczej, konstytucyjnego
zakazu ograniczania praw pracowniczych z powodu przynależności do związków zawodowych. Przesądza o tym zakres ograniczeń wynikających
z kwestionowanego przepisu. Dotyczą one bowiem tylko osób pełniących funkcje z wyboru w zakładowej organizacji związkowej,
członków władz związku w zakładzie i nie obejmują pozostałych członków związku zawodowego oraz nie dotyczą osób pełniących
funkcje z wyboru w pozazakładowych strukturach związkowych. Ponadto zakaz odnosi się wyłącznie do jednoosobowych spółek Skarbu
Państwa, stanowi więc wyjątek od ogólnej zasady określającej zakazy łączenia członkostwa w radzie nadzorczej z innymi funkcjami
w spółce wyrażonej w kodeksie handlowym. Wreszcie art. 13 ust. 4 ustawy o komercjalizacji... jest konkretyzacją treści art.
13 ust. 1 pkt 4 statuującego zakaz łączenia członkostwa w radzie nadzorczej spółki z wykonywaniem zajęć, które pozostawałyby
w sprzeczności z obowiązkami członka rady albo mogłyby wywoływać podejrzenie o stronniczość lub interesowność.
Odnosząc się do zarzutu niekonstytucyjności art. 2 pkt 5 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
Prokurator Generalny uznał, że przepis ten nie narusza konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej. Ustawa przyznaje
uprawnienia do nieodpłatnego nabycia akcji prywatyzowanej spółki Skarbu Państwa jedynie tym osobom, które w dniu wykreślenia
przedsiębiorstwa państwowego z rejestru przedsiębiorstw były jego pracownikami, lub były stroną umowy o zarządzanie przedsiębiorstwem.
Wyjątek od zasady nabywania uprawnień do nieodpłatnego nabycia akcji spółki przez osoby zatrudnione w przedsiębiorstwie w
dniu jego przekształcenia w spółkę dotyczy byłych pracowników przedsiębiorstw, którzy przepracowali w nim co najmniej 10 lat
i nie byli pracownikami przedsiębiorstwa w dniu jego przekształcenia w spółkę, a rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło wskutek
przejścia na emeryturę lub rentę albo z przyczyn określonych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych
zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Zdaniem Prokuratora Generalnego nieprzyznanie uprawnień do nieodpłatnego nabycia akcji
prywatyzowanego przedsiębiorstwa byłym pracownikom, którzy nie byli zatrudnieni w dniu wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru,
lecz zostali zwolnieni w latach osiemdziesiątych z powodu przekonań politycznych, religijnych lub prowadzenia działalności
związkowej, nie oznacza nierównego traktowania podmiotów znajdujących się w takim samym położeniu. Prawa osób, z którymi stosunek
pracy rozwiązano w sposób bezprawny, chronione są szczególnymi unormowaniami ustawowymi, które w sposób zupełny określają
zakres powstałych z tego tytułu roszczeń. Nie przyznając pracownikom, z którymi bezprawnie rozwiązano stosunek pracy, uprawnień
do nieodpłatnego nabycia akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa, ustawodawca nie przekroczył zakresu swobody legislacyjnej
w sposób uzasadniający przyjęcie tezy o niekonstytucyjności tej regulacji. Zaskarżone przepisy nie naruszają także konstytucyjnej
zasady wolności zrzeszania się, albowiem przy stanowieniu prawa określającego krąg podmiotów uprawnionych do bezpłatnego nabycia
akcji nie kierował się on względami politycznymi, religijnymi czy społecznymi lecz przyjął zasadę, wedle której uprawnienia
do nabycia akcji uzyskują jedynie osoby będące w dniu wykreślenia komercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego z rejestru
przedsiębiorstw jego pracownikami.
3. W odpowiedzi na wezwanie Trybunału Konstytucyjnego do zajęcia stanowiska w niniejszej sprawie, Minister Skarbu Państwa
także wyraził pogląd, że art. 2 pkt 5 w związku z art. 36 ust. 1 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych nie narusza wyrażonych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasad: sprawiedliwości społecznej
i wolności zrzeszania się. Zdaniem Ministra Skarbu Państwa przepisy te określają jedynie kryteria wyodrębnienia osób uprawnionych
do nieodpłatnego nabywania akcji należących do Skarbu Państwa, w warunkach ustawowo uregulowanych granic rozporządzania własnością
tego podmiotu i nie mają charakteru dyskryminującego w odniesieniu do ustanowionych w konstytucji praw i obowiązków obywateli.
Przepisy określające zasady nieodpłatnego nabywania akcji wskazują stosunek pracy jedynie jako jedną z przesłanek nabycia
tych uprawnień. Możliwość nieodpłatnego nabycia akcji nie wynika ze stosunku pracy i nie jest dodatkowym ekwiwalentem za pracę.
Prawo do nieodpłatnego nabycia akcji jest odrębnym uprawnieniem, przyznanym z woli ustawodawcy pracownikom, niektórym byłym
pracownikom oraz osobom, które nie będąc pracownikami prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych, świadczyły na ich rzecz
usługi na podstawie umów o zarządzanie. Brak możliwości zaliczenia do grona uprawnionych do nieodpłatnego nabycia akcji osób,
które w dniu komercjalizacji nie były pracownikami przedsiębiorstwa państwowego z powodu uprzedniego niezgodnego z prawem
lub nieuzasadnionego wypowiedzenia stosunku pracy albo rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracodawcę, nie
wynika z wyłączenia tej możliwości w ustawie o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, lecz jest konsekwencją
określenia zakresu roszczeń tych osób przez ustawę z 24 maja 1989 r. o szczególnych uprawnieniach niektórych osób do ponownego
nawiązania stosunku pracy.
W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 13 ust. 4 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
Minister Skarbu Państwa również nie podzielił stanowiska wnioskodawcy. Wskazał, że wymienienie w ustawie możliwości pełnienia
funkcji z wyboru w zakładowej organizacji związkowej jako zajęcia, które pozostaje w sprzeczności z obowiązkami członka rady
nadzorczej może wywoływać podejrzenia o stronniczość lub interesowność. Oparte jest ono na istniejącym i nie kwestionowanym
w obrocie gospodarczym kontradyktoryjnym charakterze dążeń, a mianowicie podmiotu gospodarczego i jego rady nadzorczej do
maksymalizacji efektów ekonomicznych, zaś reprezentacji pracowników do maksymalizacji ochrony uprawnień pracowniczych i socjalnych,
bez względu na koszty ekonomiczne takich działań.
1. Stanowiący przedmiot rozpoznania w niniejszej sprawie wniosek oparty został na art. 1, art. 84 i art. 85 przepisów konstytucyjnych
pozostawionych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej. Art. 1 został powtórzony w Konstytucji RP jako art. 2. W odniesieniu
do tego przepisu zachowuje zatem aktualność sposób jego interpretacji zawarty w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (por. wyrok z 25 listopada 1997 r. sygn. K. 26/97, OTK ZU Nr 5-6/1997, s. 444 i n.). Art. 84 przepisów konstytucyjnych mimo odmiennej stylistyki ma wprawdzie swój odpowiednik
w art. 58 konstytucji, ale uszczegółowienie dotyczące związków zawodowych zawarte jest w art. 59 ust. 1. Przepis ten w pewnym
zakresie odpowiada także art. 85 przepisów konstytucyjnych.
2. Pismem z 6 marca 1998 r. Komisja Krajowa Niezależnego Samorządnego Związku “Solidarność” cofnęła wniosek o zbadanie konstytucyjności
zaskarżonych przepisów ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, wnosząc
jednocześnie o umorzenie postępowania w sprawie.
3. Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowanie w oparciu o art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 1 sierpnia
1997 r. uznając, zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym już w postanowieniu z 21 stycznia 1998 r. (sygn. K. 23/97 OTK ZU Nr 1/98, poz. 7), że wyraźne sformułowanie w tym przepisie skutków prawnych cofnięcia wniosku jest zasadniczo zbieżne
ze skutkami, jakie ukształtowane orzecznictwo Trybunału wyprowadziło z przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 29 kwietnia
1985 r. i zastosowaniu tego przepisu nie stoi na przeszkodzie prawna regulacja postępowania przed Trybunałem w odniesieniu
do spraw wszczętych przed wejściem w życie nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.