1. Postawieniem z 18 czerwca 1998 r., sygn. akt III Kws 86/98 Sąd Rejonowy w Częstochowie w sprawie o popełnienie wykroczenia
z art. 283 kodeksu pracy, przedstawił Trybunałowi Konstytucyjnemu następujące pytanie prawne:
czy przepisy art. 284 – 2901 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 141; tekst jednolity z 1998 r. Nr 21, poz. 94; zm.: Nr 106,
poz. 668) oraz art. 22 ustawy z dnia 6 marca 1981 roku o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. Nr 6, poz. 23, tekst jednolity
z 1985 r. Nr 54, poz. 276; zm. z 1989 r. Nr 34, poz. 178; z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 106, poz. 496) są zgodne z przepisami
art. 175 ust. 1 i art. 237 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Sąd Rejonowy w Częstochowie przedstawił powyższe pytanie prawne w sprawie toczącej się przed tamtejszym Sądem, na skutek żądania
Pana Ryszarda B. skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego, od orzeczenia z 20 kwietnia 1998 roku, wydanego przez
Inspektora Pracy działającego w ramach terytorialnej właściwości Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu.
Zdaniem Sądu Rejonowego zaskarżone przepisy ustaw: kodeks pracy i o Państwowej Inspekcji Pracy wydają się pozostawać w sprzeczności
z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Treść przepisów art. 175 ust. 1 i art. 237 ust. 1 konstytucji pozwala bowiem przyjąć,
iż z dniem jej wejścia w życie inspektorzy pracy utracili uprawnienia do orzekania w sprawach o wykroczenia. W okresie przejściowym
4 lat wyłącznie właściwe do orzekania w tych sprawach są zaś kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych, a o karze
aresztu sądy.
Sąd Rejonowy wskazuje przy tym na odmienne stanowisko, jakie zajął Sąd Wojewódzki w Częstochowie w postanowieniu z 12 marca
1998 r. w sprawie III Kz 79/98, w świetle którego Rada Ministrów, zgodnie z art. 236 ust. 1 konstytucji w okresie 2 lat od
jej wejścia w życie, przedstawi Sejmowi projekty ustaw niezbędnych do jej stosowania. Ze względu na tenże okres przystosowawczy
i brak nowych uregulowań prawnych inspektorzy pracy zachowują prawo do orzekania w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom
pracownika.
Zdaniem Sądu Rejonowego art. 236 ust. 1 konstytucji nie może być ponadto interpretowany jako przepis opóźniający wejście w
życie innych postanowień konstytucji, w omawianym przypadku przepisu ustanawiającego wyłączną właściwość orzekania w sprawach
o wykroczenia przez kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych, a o karze aresztu przez sądy. Byłoby to zresztą, zdaniem
Sądu Rejonowego, opóźnienie wejścia w życie postanowień konstytucji na czas nieokreślony, a przedstawione w ciągu 2 lat przez
Radę Ministrów projekty ustaw stałyby się prawem dopiero po zakończeniu procedury legislacyjnej, co mogłoby nastąpić w okresie
znacznie późniejszym.
2. W stanowisku zajętym w piśmie z 13 sierpnia 1998 r. Prokurator Generalny wyraził pogląd, że przepisy art. 284 – 2901 ustawy z 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy oraz art. 22 ustawy z 6 marca 1981 roku o Państwowej Inspekcji Pracy nie są zgodne
są z art. 175 ust. 1 i art. 237 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Podzielając pogląd wyrażony przez Sąd Rejonowy
w postawionym pytaniu prawnym podniósł dodatkowo, że zgodnie z przywołanym art. 175 ust. 1 Konstytucji RP system sądownictwa
uprawnionego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej wyróżnia: Sąd Najwyższy, sądownictwo powszechne
i sądownictwo szczególne, określone wyłącznie jako sądy administracyjne i wojskowe. Tylko te organy, określone w sposób wyczerpujący,
sprawują wymiar sprawiedliwości. Nie jest więc możliwe powoływanie innych sądów lub organów, które sprawowałyby wymiar sprawiedliwości
w RP. Państwowi inspektorzy pracy nie odpowiadają standardom organów sądowych, a przede wszystkim nie korzystają oni z atrybutu
niezawisłości. Ponadto, sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez inspektorów pracy, a wiec wykrywanie wykroczeń, zbieranie
dowodów na ich popełnienie oraz wydawanie orzeczeń o ukaraniu naruszałoby podstawowe zasady procedury karnej (skargowość,
kontradyktoryjność itd.).
W odniesieniu do art. 236 ust. 1 konstytucji, Prokurator Generalny wyraża pogląd, iż w żadnym razie nie można przypisywać
unormowaniu zawartemu w tym przepisie konstytucji znaczenia szerszego, i wyprowadzać z niego wniosku, że zachował on całokształt
przedkonstytucyjnego ustawodawstwa, nawet sprzecznego z nową konstytucją do czasu uchwalenia nowych ustaw. Uznanie, że art.
236 ust. 1 pozostawia tymczasowo w mocy wszystkie dawne ustawy, które stały się sprzeczne z nową konstytucją, zdaniem Prokuratora
Generalnego pozbawiłoby też treści art. 239 ust. 1 konstytucji. Skoro przepis ten dotyczy orzekania o niekonstytucyjności
ustaw przedkonstytucyjnych, i – podobnie jak art. 236 ust. 1 – odnosi się do okresu pierwszych 2 lat od wejścia w życie konstytucji,
to kryje się w nim założenie, iż niekonstytucyjność “dawnej” ustawy może być od razu przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego.
Nie ma więc mowy o zachowaniu w mocy obowiązującej tych ustaw do czasu podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych.
28 sierpnia 1998 roku Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy – Kodeks wykroczeń, ustawy – Kodeks postępowania w sprawach o
wykroczenia, ustawy o ustroju kolegiów do spraw wykroczeń, ustawy – Kodeks pracy i niektórych innych ustaw. Ustawa nowelizująca
została ogłoszona w Dzienniku Ustaw z 31 sierpnia 1998 roku, Nr 113, poz. 717 i weszła w życie z dniem 1 września 1998 roku.
Zgodnie z art. 5 ustawy nowelizującej, w ustawie z 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy skreśla się rozdział II w dziale trzynastym,
a więc objęte pytaniem prawnym przepisy art. 284 – 2901. Natomiast art. 6 pkt 3 ustawy nowelizującej nadał nowe brzmienie art. 22 ustawy z 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji
Pracy. Zgodnie z nowym brzmieniem tego przepisu: “na zasadach i w trybie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia
inspektor pracy ściga wykroczenia związane z wykonywaniem pracy zarobkowej, a także inne wykroczenia, gdy ustawa tak stanowi,
oraz bierze udział w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego.” W ten sposób uchylona została norma upoważniająca
inspektora pracy do wydawania orzeczeń, a więc do sprawowania wymiaru sprawiedliwości w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom
pracownika.
W tych warunkach, skoro wskazane w pytaniu prawnym przepisy ustaw: Kodeks pracy i ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy, utraciły
w zakwestionowanym zakresie moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny, należało na podstawie
art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym umorzyć postępowanie w sprawie i dlatego Trybunał Konstytucyjny postanowił
jak w sentencji.