1. Skargą konstytucyjną z 25 marca 2005 r., skarżący Zdzisław Tekielak wniósł o zbadanie zgodności art. 58 ust. 2 ustawy z
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118, ze zm.; dalej: ustawa
o emeryturach i rentach) z art. 2, art. 32 ust. 2, art. 67 ust. 1 i art. 68 ust. 2 Konstytucji.
Sprawa zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym w związku z następującym stanem faktycznym.
Decyzją z 10 kwietnia 2002 r. oraz decyzją z 4 czerwca 2002 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w Ostrowie Wielkopolskim odmówił
skarżącemu przyznania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy z uwagi na brak 5-letniego okresu zatrudnienia przypadającego
w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, wymaganego
zgodnie z art. 58 ustawy o emeryturach i rentach, w wypadku osób, u których niezdolność do pracy powstała po ukończeniu przez
nie 30 roku życia.
Zaskarżając powyższe decyzje do Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu, skarżący podniósł zarzut
naruszenia przez art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach – konstytucyjnej zasady równości. Sąd orzekający w sprawie
– wyrokiem z 2 lipca 2002 r. (sygn. akt VU 5032/02) oddalił powództwo. Uznał bowiem za prawidłowe ustalenia organu rentowego
dotyczące braku wymaganego okresu zatrudnienia. Ustosunkowując się zaś do zarzutu naruszenia przez art. 58 ust. 2 ustawy o
emeryturach i rentach zasady równości, stwierdził, że ustawa ta dotyczy świadczeń uzyskiwanych z tytułu opłacania składek
na ubezpieczenie społeczne w związku z istnieniem tytułu ubezpieczenia, jakim jest np. zatrudnienie. Musi istnieć zatem powiązanie
czasowe między trwaniem tytułu ubezpieczenia a powstaniem niezdolności do pracy. Oparcie zatem prawa do renty z tytułu niezdolności
do pracy o powyższe kryteria nie narusza, w ocenie sądu, zasady równości.
Apelacja wniesiona przez skarżącego oddalona została wyrokiem Sądu Apelacyjnego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi
z 7 października 2003 r. (sygn. akt III AUa 1213/02). Sąd Apelacyjny również uznał za błędny pogląd skarżącego o naruszeniu
zasady równości przez art. 58 ustawy o emeryturach i rentach.
Wniesiona od powyższego wyroku kasacja skarżącego została oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 2 grudnia 2004 r. (sygn. akt
I UK 56/04). Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez kwestionowany przepis konstytucyjnej zasady równości, Sąd Najwyższy
stwierdził, że z istoty ubezpieczenia rentowego wynika, że świadczenia nie mogą być pokrywane ze zgromadzonych przez ubezpieczonego
składek. Źródłem świadczeń jest fundusz rentowy powstały ze składek wszystkich ubezpieczonych na wypadek ryzyka wystąpienia
niezdolności do pracy. W konsekwencji ze świadczeń tego funduszu korzystają tylko osoby podlegające ubezpieczeniu w czasie,
kiedy wystąpiło objęte ubezpieczeniem zdarzenie. Regulacja uzależniająca prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstałej
po ukończeniu przez ubezpieczonego 30 lat od posiadania pięcioletniego okresu ubezpieczenia w ciągu ostatniego dziesięciolecia
przed powstaniem tej niezdolności nie jest wyrazem nierównego traktowania ubezpieczonych, lecz wynika z powiązania prawa do
świadczeń rentowych z podleganiem ubezpieczeniu rentowemu w okresie bezpośrednio poprzedzającym powstanie niezdolności do
pracy.
Skarżący, wnosząc następnie skargę do Trybunał Konstytucyjnego, zarzucił naruszenie przez art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach
i rentach – art. 2, art. 32 ust. 2, art. 67 ust. 1 i art. 68 ust. 2 Konstytucji.
Zdaniem skarżącego, wymaganie art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, który uzależnia prawo do renty z tytułu niezdolności
do pracy osoby w wieku powyżej 30 roku życia od posiadania co najmniej 5-letniego okresu ubezpieczenia przypadającego w ciągu
ostatnich 10 lat poprzedzających złożenie wniosku o rentę, jest dyskryminujące (art. 32 ust. 2 Konstytucji) oraz narusza zasadę
sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji). Zastosowanie kwestionowanego przepisu może prowadzić do sytuacji, w której
osoba podejmująca pracę dopiero w wieku 50 lat, po przepracowaniu 5 lat nabywa prawo do renty, podczas gdy osoba, która jak
skarżący przepracowała ponad 20 lat, ale miała przerwę w zatrudnieniu i w ciągu ostatnich 10 lat nie ma wymaganego okresu
zatrudnienia, nie uzyska renty, mimo że przez znacznie dłuższy czas płaciła składki ubezpieczeniowe.
Ponadto, w ocenie skarżącego, przepis ten narusza konstytucyjne prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do
pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo (art. 67 ust. 1 Konstytucji) oraz konstytucyjne gwarancje równego dostępu do świadczeń
opieki zdrowotnej, finansowanej ze środków publicznych (art. 68 ust. 2 Konstytucji).
2. Prokurator Generalny w piśmie z 10 lutego 2006 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest zgodny z art. 67 ust. 1 w związku z art. 2 i art. 32 ust. 2 Konstytucji oraz nie jest
niezgodny z art. 68 ust. 2 Konstytucji.
Prokurator Generalny ustosunkował się w sposób ogólny do zakresu ochrony wynikającej z art. 67 Konstytucji; powołując się
na orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, wskazał, że dotyczy on minimalnego standardu wymagań, które ustawodawca musi uwzględnić,
aby norma konstytucyjna, wyrażona w art. 67, nie została pozbawiona swej materialnej treści. Ustawodawcy przysługuje w tym
zakresie swoboda w wyborze metod i rozwiązań, które mają służyć realizacji celu określonemu w tym artykule. Zgodnie bowiem
z art. 67 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez zaskarżony przepis art. 67 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 2 Konstytucji, Prokurator
Generalny odwołał się do kryteriów oceny naruszenia prawa równości, przyjętych w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego,
zgodnie z którymi wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w jednakowym stopniu daną cechą relewantną mają być traktowane
jednakowo. Ustawodawcy przysługuje natomiast swoboda wyboru owej cechy relewantnej, w oparciu o którą dokonuje zróżnicowania.
W przedmiotowej sprawie cechą taką, w ocenie Prokuratora Generalnego, jest niezdolność do pracy, z powodu której można ubiegać
się o rentę inwalidzką. Prawo to zależy od spełnienia ustawowo określonych warunków, które dotyczą wszystkich ubiegających
się o rentę. Nie można zatem uznać, że zaskarżony przepis narusza zasadę równości. Wprowadzone przez ustawodawcę zróżnicowanie
ubezpieczonych, w zakresie ich uprawnień do uzyskania renty z powodu niezdolności do pracy, nie dyskryminuje tym samym adresatów
kwestionowanej normy prawnej.
Następnie, zajmując stanowisko w kwestii zarzutu naruszenia art. 68 ust. 2 Konstytucji, Prokurator Generalny stwierdził, że
przepis ten nie może być uznany za adekwatny wzorzec kontroli. Dotyczy on bowiem innej materii, niezwiązanej z treścią skargi.
Przechodząc z kolei do zarzutu naruszenia art. 2 Konstytucji, Prokurator Generalny wskazał, iż w świetle orzecznictwa Trybunału
Konstytucyjnego wątpliwości budzi możliwość powołania art. 2 Konstytucji jako wzorca kontroli w skardze konstytucyjnej.
Niemniej jednak stwierdził, że choć ustawa nie uwzględnia interesów osób o długim stażu pracy, które w ostatnim dziesięcioleciu
nie mają wymaganego okresu ubezpieczenia, nie można uznać, że jest on niezgodny z art. 2 Konstytucji. Należy bowiem zawsze
uwzględnić, że upływ czasu ma ujemny wpływ na różnego rodzaju uprawnienia. W związku z tym należy uznać, że regulacja prawna
zawarta w kwestionowanym przepisie mieści się w uprawnieniach ustawodawcy. Zdaniem Prokuratora Generalnego, skarżący nie przedstawił
w tym zakresie wystarczających dowodów, aby uznać, że naruszone zostały w ten sposób jego konstytucyjne prawa lub wolności.
3. Marszałek Sejmu, przedstawiając stanowisko w piśmie z 13 lipca 2006 r., wniósł o stwierdzenie, że art. 58 ust. 2 ustawy
o emeryturach i rentach jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 2 i art. 67 ust. 1 Konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 68
ust. 2 Konstytucji.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 67 ust. 1 Konstytucji, Marszałek Sejmu podniósł, że przepis ten nie może być podstawą
dochodzenia konkretnych rozwiązań legislacyjnych w zakresie zabezpieczenia społecznego. Gwarantując obywatelom prawo do zabezpieczenia
społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego, prawodawca
konstytucyjny pozostawił ustawodawcy wybór zakresu i form tego zabezpieczenia. Do ustawodawcy zwykłego należy więc wybór rozwiązań,
które uważa za optymalne z punktu widzenia potrzeb obywateli oraz wymogów rozwoju gospodarczego.
Wymagania art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach mieszczą się, w ocenie Marszałka Sejmu, w granicach przysługującej
ustawodawcy swobody stanowienia prawa normującego uprawnienia obywateli do świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego.
Marszałek Sejmu, ustosunkowując się do kwestii naruszenia art. 32 ust. 2 Konstytucji, zgodził się z argumentami Sądu Najwyższego.
Stwierdził bowiem, że z istoty ubezpieczenia rentowego wynika, iż świadczenia te nie mogą być pokrywane ze zgromadzonych przez
ubezpieczonego składek. Ze świadczeń z funduszu rentowego korzystają tylko osoby podlegające ubezpieczeniu w czasie, kiedy
wystąpiło zdarzenie objęte ubezpieczeniem. Przepis ten jest zatem zgodny z art. 32 ust. 2 Konstytucji.
Przechodząc, do zarzutu naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), Marszałek Sejmu podniósł, że osoby,
które na wiele lat przed powstaniem niezdolności do pracy, przerwały swoją aktywność zawodową – zrezygnowały tym samym z ubezpieczenia
społecznego. Powinny zatem uwzględniać to, że upływ określonego czasu ma ujemny wpływ na różnego rodzaju uprawnienia, w tym
także na wynikające z ubezpieczenia społecznego. Z tego względu nie można uznać, iż ustawodawca, uzależniając prawo do renty
z tytułu niezdolności do pracy od wymagań określonych w art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, naruszył zasadę sprawiedliwości
społecznej.
Marszałek Sejmu wskazał ponadto, że ustawodawca nie pozostawił osób niespełniających warunków określonych w zaskarżonym przepisie
bez osłony socjalnej, ustanawiając w art. 83 ustawy szczególny tryb przyznawania świadczeń przez Prezesa ZUS.
W związku z zarzutem naruszenia art. 68 ust. 2 Konstytucji Marszałek Sejmu stwierdził, że przepis ten nie jest adekwatnym
wzorcem kontroli. Stanowi on gwarancję równego dostępu obywateli do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych,
zaś renta z tytułu niezdolności do pracy nie jest świadczeniem z zakresu opieki zdrowotnej.
4. Pismem z 16 stycznia 2007 r. skarżący cofnął skargę. Uznał bowiem, że dalsze postępowanie w sprawie zawisłej przed Trybunałem
Konstytucyjnym w wyniku wniesienia skargi o zbadanie zgodności art. 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z art. 2, art.
32 ust. 2, art. 67 ust. 1 i art. 68 ust. 2 Konstytucji stało się dla niego bezprzedmiotowe.